Nhật Bản đầu tư chiến lược vào hạ tầng hậu cần Việt Nam

Dòng vốn từ Nhật Bản đang dịch chuyển theo hướng ngày càng bền vững và bài bản hơn. Trong những năm gần đây, thay vì chỉ đầu tư vào các nhà máy sản xuất, nhiều doanh nghiệp Nhật Bản đã bắt đầu đổ vốn vào các công trình hạ tầng logistics quy mô lớn, từ đó xây dựng các chuỗi cung ứng tích hợp, phục vụ nhu cầu xuất khẩu và nội địa hóa.

Tiêu biểu cho xu hướng này là các dự án của Sumitomo, Yokorei, Mitsui OSK Lines, hay Sagawa Express – những tập đoàn đã chọn Việt Nam là điểm đến chiến lược trong kế hoạch mở rộng hệ sinh thái logistics ở khu vực Đông Nam Á.

Điển hình, tập đoàn Sumitomo trở thành cổ đông chiến lược của Gemadept, một trong những doanh nghiệp logistics nội địa lớn nhất Việt Nam, với khoản đầu tư hơn 37 triệu USD để sở hữu 10% cổ phần. Thương vụ không chỉ mang lại nguồn vốn mà còn giúp kết nối hệ thống hậu cần từ các khu công nghiệp Việt Nam đến các cảng biển trọng yếu do Sumitomo quản lý tại Nhật Bản và Đông Á.

Mới đây, tập đoàn này tiếp tục đầu tư khu công nghiệp gần 3.000 tỷ đồng tại Thanh Hóa với dự án Khu công nghiệp Thăng Long, tập trung vào các ngành sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ. Dự án hoạt động 50 năm, tiến độ triển khai đến tháng 12/2027. Sau khi hoàn thành, dự án sẽ thu hút 50-250 nhà đầu tư thứ cấp thuê đất và xây dựng nhà xưởng, giải quyết việc làm cho khoảng 13.000- 40.000 lao động.

Tập đoàn Yamato Holdings, một trong những công ty vận chuyển hàng đầu Nhật Bản, chiếm khoảng 46% thị phần dịch vụ giao hàng tận nhà tại quốc gia này. Tập đoàn này đã bày tỏ mong muốn triển khai đầu tư xây dựng trung tâm logistics tại Việt Nam, bao gồm cả việc thành lập trung tâm đào tạo tài xế chuyên nghiệp và phòng thí nghiệm AI để nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vào ngành vận tải.

Tiếp nối làn sóng đầu tư này, Yokorei Vietnam khởi công một trong những kho lạnh hiện đại nhất Đông Nam Á tại Long An, với tổng vốn hơn 50 triệu USD. Kho lạnh này không chỉ phục vụ cho nhu cầu xuất khẩu thủy sản, nông sản mà còn hướng đến tiêu chuẩn vận hành cao nhất theo chuẩn Nhật Bản – từ công nghệ kiểm soát nhiệt độ cho đến hệ thống phần mềm quản lý kho tự động.

Tập đoàn Mitsui O.S.K Lines (MOL) cũng đã có những động thái tìm hiểu cơ hội tại Cảng quốc tế Vĩnh Tân, cho thấy sự quan tâm của doanh nghiệp Nhật Bản đối với cơ sở hạ tầng logistics tại Việt Nam.

Không dừng lại ở khu vực phía Nam, các tập đoàn Nhật như Sagawa Express hay MOL Logistics đang ráo riết mở rộng mạng lưới dịch vụ logistics tại miền Bắc, đặc biệt quanh các tỉnh có khu công nghiệp như Bắc Ninh, Hải Dương và Hải Phòng – nơi tập trung hàng loạt nhà máy Nhật.

Theo thống kê của Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản (JETRO), số lượng doanh nghiệp Nhật hoạt động trong lĩnh vực logistics tại Việt Nam đã tăng gần gấp đôi trong vòng 5 năm qua. Không chỉ vận hành, các doanh nghiệp này đang tham gia sâu hơn vào thiết kế mô hình vận tải tối ưu, hỗ trợ chuyển đổi số chuỗi cung ứng cho khách hàng Nhật Bản và các FDI lớn tại Việt Nam.

Bài toán thể chế, nhân lực và “nội lực” trong cuộc đua hạ tầng

Mặc dù làn sóng đầu tư Nhật Bản mang lại luồng sinh khí mới cho ngành logistics Việt Nam, nhưng để tận dụng được hết cơ hội này, các chuyên gia cho rằng Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức cả ngắn và dài hạn về thể chế, nhân lực và năng lực nội tại cần vượt qua nếu muốn biến hạ tầng logistics thành động lực tăng trưởng dài hạn.

Trước hết là hạ tầng kết nối chưa đồng bộ. Dù đã có hàng loạt tuyến cao tốc mới, nhưng khả năng kết nối giữa khu công nghiệp – trung tâm logistics – cảng biển vẫn còn rời rạc. Ở nhiều nơi, doanh nghiệp vẫn phải di chuyển hàng hóa bằng xe tải cỡ nhỏ qua nhiều chặng, tốn thời gian và chi phí.

Thứ hai là nguồn nhân lực logistics chưa đáp ứng được yêu cầu của các nhà đầu tư. Theo Báo cáo phát triển nhân lực logistics của Bộ Công Thương, đến năm 2025, Việt Nam cần ít nhất 500.000 lao động trong ngành, nhưng hiện chỉ có khoảng 30% được đào tạo bài bản. Trong khi đó, các nhà đầu tư Nhật Bản có yêu cầu cao về quy trình, kỹ năng vận hành và tính chính xác trong chuỗi cung ứng.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đề nghị Tập đoàn Yamato Holdings hỗ trợ thu hút đầu tư trong ngành logistics của Việt Nam, tăng cường hỗ trợ, cung cấp học bổng và hợp tác cùng các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam, đặc biệt là đáp ứng nhu cầu dành riêng cho ngành logistics trong tương lai.

Một vấn đề khác là thiếu tiêu chuẩn hóa dịch vụ logistics. Việt Nam hiện vẫn chưa có hệ thống chứng nhận thống nhất cho các dịch vụ logistics trong nước. Điều này khiến doanh nghiệp nước ngoài gặp khó khăn khi tích hợp hoạt động với chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong khi đó, các doanh nghiệp logistics Việt Nam quy mô vừa và nhỏ – vốn chiếm tỷ trọng lớn – lại thiếu năng lực công nghệ, khiến khó đạt chuẩn quốc tế.

Không thể không nhắc đến chi phí logistics cao, hiện chiếm khoảng 18% GDP, theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới. Đây là con số đáng lo, đặc biệt khi Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào thị trường khu vực và toàn cầu, nơi mà tốc độ và chi phí logistics quyết định năng lực cạnh tranh.

Về chính sách, dù Việt Nam đã ban hành Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống logistics đến năm 2035, nhưng vẫn còn thiếu các công cụ thực thi rõ ràng, đặc biệt là trong việc thu hút nhà đầu tư vào các dự án BOT hạ tầng logistics – vốn cần sự ổn định, dài hạn và ít rủi ro pháp lý.

Để lĩnh vực này thực sự trở thành “bệ phóng” cho nền kinh tế, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể từ trung ương đến địa phương, hoàn thiện hạ tầng kết nối, phát triển nhân lực chuyên sâu, thiết lập bộ tiêu chuẩn logistics quốc gia và tạo dựng môi trường đầu tư ổn định.