Trong vài năm trở lại đây, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) Việt Nam ghi nhận tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, với dư nợ cuối năm 2024 ước đạt khoảng 1,2 triệu tỷ đồng, tương đương gần 12% GDP, và trở thành kênh dẫn vốn dài hạn quan trọng cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, những “điểm nghẽn” như thiếu minh bạch thông tin, rủi ro tín dụng gia tăng, sử dụng vốn sai mục đích và giám sát lỏng lẻo đã khiến niềm tin của nhà đầu tư lung lay, đặc biệt sau hàng loạt vụ vi phạm nghiêm trọng giai đoạn 2022–2023. Trước bối cảnh đó, yêu cầu “lành mạnh hóa” thị trường không chỉ mang tính cấp bách mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo đảm sự phát triển an toàn, bền vững.

Nhằm làm rõ hơn bức tranh thực trạng và tìm lời giải cho bài toán này, Nhadautu.vn đã có cuộc trao đổi với bà Vũ Mai Chi, Phó Trưởng Bộ môn Tiền tệ – Ngân hàng, Khoa Ngân hàng, Học viện Ngân hàng, xung quanh những giải pháp trọng tâm để củng cố niềm tin và nâng cao chất lượng thị trường TPDN Việt Nam.

Trước tiên, xin bà đánh giá về thực trạng thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong vài năm trở lại đây?

Bà Vũ Mai Chi: Giai đoạn 2023–2024, thị trường TPDN Việt Nam duy trì quy mô lưu hành ổn định khoảng 1,2 triệu tỷ đồng, tương đương gần 12% GDP (theo báo cáo VBMA), phản ánh sự phục hồi bền vững sau giai đoạn biến động. Phát hành riêng lẻ tiếp tục chiếm ưu thế, song tỷ lệ phát hành ra công chúng đã tăng nhờ các chính sách chuẩn hóa thông tin và tăng cường minh bạch.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, xu hướng này tiếp diễn, cho thấy hiệu quả bước đầu của việc hoàn thiện khung pháp lý. Tuy nhiên, thanh khoản toàn thị trường vẫn hạn chế, đặc biệt trong nhóm bất động sản – nơi nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn về dòng tiền để trả nợ – đòi hỏi cơ chế công bố thông tin chuẩn mực và giám sát chặt chẽ hơn nhằm bảo vệ nhà đầu tư và giữ ổn định thị trường.

Ngoài TPDN thông thường, thị trường ghi nhận sự tăng trưởng mạnh của trái phiếu xanh với giá trị phát hành năm 2024 đạt 6,87 nghìn tỷ đồng, tăng 275% so với năm 2023, cho thấy xu hướng dịch chuyển sang tài chính bền vững. Trái phiếu có tài sản bảo đảm và trái phiếu của tổ chức tín dụng tiếp tục đóng vai trò quan trọng nhờ khung giám sát rủi ro ngày càng chặt chẽ.

Ngược lại, lĩnh vực bất động sản – vốn là mắt xích lớn – giảm tỷ trọng phát hành từ khoảng 24% (2023) xuống 21% (2024) do vướng mắc pháp lý và chính sách tín dụng, làm hạn chế khả năng huy động vốn. Trong 6 tháng đầu 2025, nhóm này chỉ còn 18%, trong khi ngân hàng tăng lên 77%, cho thấy sự dịch chuyển mạnh cơ cấu phát hành. Việc tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý sẽ góp phần quan trọng vào việc khơi thông nguồn vốn và cải thiện sức khỏe tài chính của nhóm này.

Thị trường TPDN Việt Nam ghi nhận sự thay đổi đáng kể về kỳ hạn phát hành. Theo báo cáo của FiinRatings (2024), kỳ hạn TPDN phát hành mới từ 2024- 6T/2025 trung bình đạt 4,0 năm, tăng nhẹ so với mức 3,6 năm của năm 2023. Sự gia tăng này phản ánh xu hướng các doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm tổ chức tín dụng và sản xuất, chủ động phát hành trái phiếu với kỳ hạn dài hơn để đáp ứng nhu cầu vốn cho các dự án trung và dài hạn. Tuy nhiên, nhóm bất động sản lại ghi nhận kỳ hạn trung bình giảm, cho thấy sự thận trọng trong việc cân đối thời gian và nguồn lực tài chính.

Từ 2023 đến nay, thị trường TPDN Việt Nam tăng trưởng mạnh trên thị trường thứ cấp, với cơ cấu nhà đầu tư chủ yếu là các tổ chức tài chính trong nước, đặc biệt ngân hàng thương mại, công ty bảo hiểm và công ty chứng khoán; trong khi nhà đầu tư cá nhân và nước ngoài chiếm tỷ trọng nhỏ. Thanh khoản thứ cấp tăng từ 43.300 tỷ đồng năm 2023 lên 85.374 tỷ đồng trong 6T/2025, tập trung vào trái phiếu của tổ chức tín dụng và doanh nghiệp lớn.

Tuy nhiên, cơ cấu nhà đầu tư kém đa dạng, thiếu quỹ dài hạn và nhà đầu tư chuyên nghiệp, tiềm ẩn rủi ro khi dòng vốn ngân hàng biến động. Thêm vào đó, việc thiếu công cụ định giá chuẩn và thông tin minh bạch về chất lượng tín dụng khiến việc đánh giá trái phiếu khó khăn, đặc biệt với nhà đầu tư cá nhân, dễ dẫn tới đầu tư bầy đàn và cản trở sự phát triển bền vững của thị trường.

Bà đánh giá thế nào về vấn đề lành mạnh hoá thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam?

Bà Vũ Mai Chi: Thị trường tài chính giữ vai trò then chốt trong lưu thông vốn, điều hòa dòng tiền và tối ưu phân bổ nguồn lực, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Trong cấu trúc này, thị trường tiền tệ chủ yếu cung cấp vốn ngắn hạn qua kênh tín dụng ngân hàng, nhưng thời hạn vay ngắn thường không đáp ứng được nhu cầu vốn trung và dài hạn của doanh nghiệp để triển khai dự án quy mô lớn hoặc tái cấu trúc hoạt động.

Ngược lại, thị trường vốn – bao gồm cổ phiếu và trái phiếu – lại có lợi thế cung cấp nguồn vốn dài hạn, giúp doanh nghiệp ổn định tài chính và đa dạng hóa cấu trúc vốn. Trong đó, trái phiếu doanh nghiệp đóng vai trò là kênh huy động nợ trung và dài hạn linh hoạt, bổ sung quan trọng cho vốn chủ sở hữu từ cổ phiếu.

Tuy nhiên, nếu thiếu cơ chế quản lý, giám sát hiệu quả và khung pháp lý vững chắc, thị trường vốn, đặc biệt là thị trường TPDN, có thể tiềm ẩn rủi ro lớn, ảnh hưởng đến an toàn hệ thống tài chính. Nghiên cứu quốc tế chỉ ra, Stiglitz (1993) nhấn mạnh tính minh bạch và công bằng là nền tảng; Diamond & Dybvig (1984) chứng minh giám sát chặt chẽ giúp giảm rủi ro đổ vỡ hệ thống; La Porta và cộng sự (1998) khẳng định khung pháp lý mạnh bảo vệ nhà đầu tư khỏi gian lận; Mishkin & Eakins (2015) đề cao năng lực giám sát, phân tích rủi ro và đào tạo nhân lực; Shleifer & Vishny (1997) coi cạnh tranh lành mạnh là yếu tố duy trì hiệu quả thị trường.

Tại Việt Nam, sau đại dịch COVID-19, nhu cầu vốn dài hạn của doanh nghiệp tăng mạnh để phục hồi và mở rộng sản xuất. Thị trường TPDN trở thành công cụ quan trọng bổ sung cho tín dụng ngân hàng, hỗ trợ thanh khoản, đầu tư hạ tầng và thúc đẩy tăng trưởng. Song giai đoạn 2022–2023 đã bộc lộ nhiều hạn chế như thiếu minh bạch thông tin, sử dụng vốn sai mục đích, rủi ro tín dụng cao và giám sát chưa kịp thời, dẫn đến những vụ việc gây mất niềm tin cho nhà đầu tư và áp lực lên hệ thống tài chính.

Quan điểm lành mạnh hóa thị trường TPDN vì vậy được định hình dựa trên ba trụ cột: (i) Hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường minh bạch thông tin; (ii) Nâng cao năng lực quản lý, giám sát rủi ro, đảm bảo tuân thủ pháp luật; (iii) Đa dạng hóa sản phẩm và nhà đầu tư, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh.

Từ thực tiễn và quan điểm nêu trên, bà có khuyến nghị gì để lành mạnh hoá thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam?

Bà Vũ Mai Chi: Dựa trên diễn biến thị trường TPDN giai đoạn 2023 – giữa 2025 và yêu cầu nâng cao minh bạch, giám sát rủi ro, đa dạng hóa sản phẩm, có thể đưa ra một số khuyến nghị như sau:

Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý theo hướng đồng bộ, rõ ràng và tiệm cận thông lệ quốc tế. Cần rà soát, hợp nhất và đơn giản hóa các quy định về phát hành, phân phối, công bố thông tin và giám sát sau phát hành; đồng thời từng bước áp dụng đầy đủ các điều khoản của Nghị định 65/2022 và 08/2023 khi điều kiện thị trường ổn định. Các khuyến nghị của Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho thấy việc tăng tỷ trọng phát hành ra công chúng và giảm phụ thuộc vào phát hành riêng lẻ sẽ góp phần nâng cao tính minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư.

Thứ hai, tăng cường giám sát rủi ro trong suốt vòng đời trái phiếu, nhất là đối với nhóm bất động sản và tổ chức tín dụng – những lĩnh vực có tác động lớn đến an toàn hệ thống: Mở rộng phạm vi áp dụng yêu cầu báo cáo định kỳ về dòng tiền, tiến độ sử dụng vốn và tài sản bảo đảm cho cả phát hành riêng lẻ và ra công chúng; chuẩn hóa mẫu công bố thông tin nhằm giảm bất cân xứng, nâng cao kỷ luật thị trường và hỗ trợ mục tiêu nâng hạng. Đồng thời, ứng dụng công nghệ giám sát và tăng cường kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý sẽ giúp phát hiện sớm rủi ro và bảo vệ lợi ích nhà đầu tư.

Thứ ba, mở rộng yêu cầu xếp hạng tín nhiệm đối với cả phát hành ra công chúng và riêng lẻ, kèm nghĩa vụ công bố kết quả trước khi phân phối để tăng minh bạch và khả năng so sánh. Bảo đảm tính độc lập của các tổ chức xếp hạng, đồng thời khuyến khích nhà đầu tư khai thác hiệu quả cơ sở dữ liệu trái phiếu quốc gia và đường cong lợi suất TPDN, qua đó chuẩn hóa định giá, nâng cao năng lực đánh giá rủi ro và củng cố niềm tin thị trường.

Thứ tư, phát triển nền tảng nhà đầu tư chuyên nghiệp, đa dạng và ổn định nhằm giảm phụ thuộc vào cá nhân không chuyên. Khuyến khích sự tham gia của quỹ hưu trí, bảo hiểm, quỹ mở và các tổ chức tài chính để phân tán rủi ro, nâng cao tính chuyên nghiệp và tạo kênh cho nhà đầu tư cá nhân tham gia gián tiếp, phù hợp quy định Luật Chứng khoán có hiệu lực từ 1/1/2026. Đồng thời, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường bảo vệ quyền lợi và duy trì môi trường cạnh tranh bình đẳng nhằm thu hút vốn dài hạn, củng cố niềm tin và chuẩn minh bạch cho thị trường TPDN.

Thứ năm, đa dạng hóa sản phẩm phù hợp chuẩn mực quốc tế và tiêu chí ESG, bao gồm trái phiếu xanh, trái phiếu dự án, trái phiếu chuyển đổi; đồng thời thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ việc sử dụng vốn và yêu cầu báo cáo định kỳ, nhằm bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và gia tăng niềm tin của nhà đầu tư.

Xin trân trọng cảm ơn Bà!