Thách thức bủa vây trong mùa cao điểm tiêu dùng

Theo bà Nguyễn Thị Cẩm Chi - Chuyên gia tài chính, Giám đốc khối Phát triển bền vững của MCG Management Consulting, kiểm soát biến động chi phí sẽ là một trong bốn trụ cột then chốt quyết định khả năng phát triển bền vững của doanh nghiệp trong năm 2026. Khi nền kinh tế bước vào giai đoạn nhiều bất định, chi phí đầu vào không chỉ tăng mà còn khó dự báo, tạo sức ép lớn lên lợi nhuận và khả năng tồn tại của doanh nghiệp.

Bước vào mùa tiêu dùng Tết 2026, biến động chi phí đã hiện hữu rõ nét. Theo bà Chi, giá nguyên liệu đầu vào tăng, chi phí vận chuyển, nhân công, khuyến mãi đều leo thang. Trong ngành thực phẩm – đồ uống (F&B), nhiều chủ quán than phiền rằng “đóng thuế xong là hết lãi”, phản ánh biên lợi nhuận ngày càng bị bào mòn.

Trước thực tế đó, bà Chi khuyến nghị các doanh nghiệp vừa và nhỏ cần lập kịch bản chi phí chi tiết cho mùa cao điểm, đặc biệt xác định rõ ngưỡng chấp nhận của giá nguyên liệu, mức hao hụt tối đa, cũng như thời điểm buộc phải điều chỉnh giá bán. Việc chủ động tính toán giúp doanh nghiệp tránh bị động khi chi phí tăng đột biến.

Trên diện rộng hơn, biến động chi phí đầu vào năm 2026 không chỉ ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm mà còn tác động trực tiếp đến biên lợi nhuận và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp ở hầu hết các ngành.

Một trong những áp lực lớn là giá thuê đất khu công nghiệp. Theo dự báo, xu hướng tăng sẽ tiếp diễn trong năm 2026 do nhu cầu FDI gia tăng, dịch chuyển chuỗi cung ứng và nguồn cung hạn chế tại các vị trí đắc địa. Mức tăng dự kiến từ 3 - 8%/năm, thậm chí cao hơn ở những khu công nghiệp trọng điểm.

Báo cáo phân tích của Mirae Asset phát hành giữa tháng 12/2025 cho thấy khu vực phía Nam có thể duy trì mức tăng 5 - 7% nhờ hưởng lợi từ loạt dự án hạ tầng lớn như sân bay Long Thành, đường vành đai 3. Trong khi đó, miền Bắc ghi nhận sự phân hóa, với Bắc Ninh và Hải Phòng nổi lên nhờ thu hút dòng dịch chuyển chuỗi cung ứng theo chiến lược “Trung Quốc +1 (China Plus One)”.

Giá thuê tăng khiến nhiều doanh nghiệp chế biến lo ngại chi phí vận hành đội lên, thu hẹp khả năng mở rộng sản xuất. Cùng lúc, lãi suất cho vay được dự báo nhích lên trong năm 2026. Dù Mirae Asset cho rằng mức tăng lãi suất cho vay có thể thấp hơn lãi suất huy động nhờ các gói hỗ trợ kinh tế, nhưng với doanh nghiệp sử dụng đòn bẩy tài chính cao, chi phí tài chính vẫn là gánh nặng đáng kể.

Nỗi lo lợi nhuận ngày càng teo tóp

Bức tranh chung của cộng đồng doanh nghiệp là chi phí đồng loạt tăng, lãi suất đảo chiều, thị trường tiêu thụ thiếu chắc chắn, trong khi sức chống chịu đã suy yếu sau ba năm khó khăn. Sự thận trọng trở thành “giá trị cốt lõi” mới trong các quyết định đầu tư.

Trong ngành cơ khí, ông Nguyễn Ngô Long - Chủ tịch HĐQT Công ty Cơ khí Nhật Long, ví doanh nghiệp như “đi trên dây” khi lãi vay, tiền lương và chi phí năng lượng cùng tăng. Lãi vay trung – dài hạn đã lên gần 9%, trong khi lương tối thiểu năm 2026 tăng 7,2%, kéo theo mặt bằng lương thực tế tăng khoảng 10%, thậm chí một số vị trí tăng 50-60% do cạnh tranh lao động với khu vực FDI.

Bên cạnh đó, cách tính giá điện hai phần dự kiến áp dụng có thể khiến chi phí năng lượng tăng thêm. Trong ngành cơ khí, điện là chi phí lớn và có thời điểm còn cao hơn cả lãi gộp, khiến sản xuất gần như không còn dư địa. Tuy nhiên, doanh nghiệp không thể tăng giá bán do cạnh tranh gay gắt, thậm chí phải giảm giá 15-20% để giữ khách hàng.

Ngành gỗ cũng chịu áp lực tương tự. Ông Nguyễn Liêm - Chủ tịch HĐQT Công ty Lâm Việt, cho biết lãi suất, giá điện và tiền lương tăng có thể đẩy chi phí đầu vào tăng thêm khoảng 2% giá bán – con số nhỏ nhưng đủ “ăn mòn” phần lớn lợi nhuận vốn chỉ 5-7%. Chưa kể, doanh nghiệp còn phải chia sẻ thuế đối ứng của Mỹ để giữ đơn hàng xuất khẩu.

Ngành nhựa – cao su cũng không nằm ngoài vòng xoáy. Theo ông Nguyễn Quốc Anh, Chủ tịch Hội Cao su – Nhựa TP. HCM, doanh nghiệp buộc phải vay để duy trì sản xuất nhưng không dám vay để mở rộng do sức mua yếu. Giá bán khó tăng trong khi chi phí lao động, năng lượng, logistics và tài chính đều leo thang.

Khảo sát của Khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (HUBA) cho thấy hơn 30% doanh nghiệp bị giảm lợi nhuận do chi phí đầu vào tăng. Bên cạnh đó, tỷ giá USD tăng khoảng 6% trong một năm cũng khiến chi phí nhập khẩu nguyên liệu đội lên, làm suy giảm lợi thế cạnh tranh của hàng nội địa.

Ở lĩnh vực tiêu dùng, báo cáo triển vọng năm 2026 của Guotai Junan lưu ý loạt chính sách thuế và quản lý mới như Luật Thuế GTGT, Nghị định về thương mại điện tử, thanh toán không tiền mặt… Dù mang lại lợi ích dài hạn như minh bạch và bình đẳng thị trường, các quy định này lại làm tăng chi phí tuân thủ, đặc biệt với doanh nghiệp bán lẻ nhỏ.

Trong bối cảnh đó, kiểm soát chi phí không còn là bài toán ngắn hạn mà trở thành năng lực sống còn của doanh nghiệp. Năm 2026, tăng trưởng có thể chưa phải ưu tiên hàng đầu của nhiều doanh nghiệp, nhưng nếu để chi phí vượt quá khả năng chịu đựng, bài toán “sống sót” cũng sẽ trở nên khó khăn hơn.

Ở góc độ vĩ mô, vẫn tồn tại những yếu tố hỗ trợ giúp doanh nghiệp giảm bớt áp lực chi phí trong trung hạn. Tại buổi “Cà phê Doanh nhân” gần đây, TS Cấn Văn Lực, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, dự báo tăng trưởng GDP năm 2026 có thể đạt 9–10% nếu các chính sách được triển khai quyết liệt và đồng bộ.

Theo ông Lực, xu hướng Fed cắt giảm lãi suất trong thời gian tới sẽ tạo lực đỡ cho doanh nghiệp Việt Nam khi áp lực tỷ giá và chi phí vốn dần hạ nhiệt. Trong nước, lãi suất điều hành nhiều khả năng tiếp tục được giữ ở mức thấp; dù lãi suất huy động có thể nhích lên, hệ thống ngân hàng vẫn được định hướng không tăng lãi suất cho vay nhằm hỗ trợ phục hồi sản xuất – kinh doanh.

Tỷ giá năm 2026 cũng được dự báo “dễ thở” hơn khi thị trường vàng ổn định và mặt bằng lãi suất quốc tế hạ nhiệt. Tuy nhiên, mục tiêu tăng trưởng cao không thể tự đến nếu doanh nghiệp chỉ co cụm phòng thủ. Khi chi phí leo thang trở thành “chuẩn mới”, tăng trưởng bền vững đòi hỏi một chiến lược tổng thể và phân tầng rõ ràng.

Ở cấp độ vĩ mô, cần tiếp tục giảm chi phí vốn, ổn định tỷ giá và đẩy nhanh cải cách thể chế. Ở cấp độ ngành, chính sách hỗ trợ cần có trọng tâm, giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng. Còn ở cấp độ doanh nghiệp, năm 2026 là giai đoạn củng cố nền tảng: kiểm soát chi phí, bảo toàn dòng tiền, từng bước đầu tư cho số hóa, chuyển đổi xanh và phát triển chuỗi cung ứng nội địa.

Chỉ khi các trụ cột này được củng cố song song, doanh nghiệp mới có thể từng bước thoát khỏi vòng xoáy chi phí, rời trạng thái phòng thủ và đóng góp trở lại cho đà tăng trưởng của nền kinh tế.