Hộ kinh doanh nhỏ lẻ và bài toán doanh thu – lợi nhuận

Anh Lê Văn Luân (35 tuổi) ở phường Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính về mức doanh thu và bài toán lợi nhuận của gia đình khi kinh doanh cửa hàng ăn. Trung bình một ngày cửa hàng bún chả bán được khoảng 90 bát, tổng doanh thu khoảng gần 3 triệu đồng, 1 tháng 60 triệu đồng. Tổng doanh thu trong một năm ở mức 600 – 700 triệu

Sau khi trừ đi tất cả các chi phí nguyên vật liệu, điện nước, nhân công…thu nhập của cả hai vợ chồng còn trung bình khoảng 16 - 17 triệu đồng/tháng.

Theo anh Luân, tính ra mức thu nhập này không bằng việc hai vợ chồng cùng đi làm công nhân khu công nghiệp, mức thu nhập đạt khoảng 20 - 24 triệu đồng/tháng. Chưa kể, nếu làm công ăn lương còn được hưởng mức giảm trừ gia cảnh cho chính người nộp thuế và người phụ thuộc.

“Nếu ngưỡng dưới 200 triệu mới được miễn thuế TNCN thì thà tôi đi làm công nhân cho khoẻ”, anh Luân cười ví von.

Tương tự, chị Nguyễn Thị Lan (40 tuổi), chủ cửa hàng tạp hóa trong ngõ ở phường Thanh Xuân, Hà Nội cho rằng, mức 200 triệu đồng/năm “không phản ánh đúng thực tế chi phí hiện nay”, bởi các khoản cố định đều tăng mạnh.

Chị Lan cho biết, doanh thu của cửa hàng mỗi ngày trong khoảng 3 triệu đồng, mỗi năm tầm 800 triệu đồng. Nhưng trong đó, giá vốn của hàng hoá chiếm phần lớn, cộng thêm các chi phí điện vài triệu/tháng, chưa kể phí vận chuyển, thất thoát hàng hóa, hàng tồn...

“May mắn cho tôi đây là nhà của mình, nhưng tiền lãi hàng tháng cũng chẳng bao nhiêu, chỉ đủ chi trả sinh hoạt gia đình, nuôi con ăn học và một chút tiết kiệm nhỏ. Nếu phải đi thuê nhà chắc không còn đồng nào”, chị Lan tâm sự.

Theo số liệu của cơ quan quản lý thuế, tính đến tháng 10/2025 cả nước có khoảng 3,83 triệu hộ kinh doanh. Trong đó, có 1,7 triệu hộ có doanh thu dưới 200 triệu đồng (chiếm 44,4% tổng số hộ) – nhóm này sẽ được miễn thuế. Nhóm doanh thu từ 200 triệu đồng đến 3 tỷ đồng có 883.000 hộ (chiếm 23% tổng số hộ) – đây sẽ là nhóm ảnh hưởng nhất trong đợt chuyển đổi xoá bỏ thuế khoán và có 39.000 hộ có doanh thu trên 3 tỷ đồng (chỉ chiếm 1% tổng số hộ).

Đánh giá về ngưỡng miễn thuế 200 triệu đồng, dưới góc nhìn người làm nghề luật và có cơ hội đồng hành với rất nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ (từ quán nước, hàng tạp hóa đến quán ăn gia đình), Luật sư Nguyễn Thanh Hải - Giám đốc Công ty Luật An Hoàng Gia (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) khẳng định, người dân không ngại nộp thuế. Họ chỉ ngại mức thuế không phản ánh đúng đời sống thực tế.

Chính khoảng cách giữa quy định và thực tiễn mới khiến không ít hộ kinh doanh rơi vào tình trạng muốn tuân thủ nhưng… không thể.

Theo ông Hải, dự thảo quy định ngưỡng doanh thu 200 triệu đồng/năm để xác định hộ kinh doanh không phải nộp thuế, tuy nhiên với kinh nghiệm thực tế và góc nhìn pháp lý, mức này đã không còn tương thích với điều kiện kinh tế – xã hội hiện tại.

Trước hết, vị Luật sư phân tích, 200 triệu đồng là doanh thu không phải thu nhập. Những ngành nghề phổ biến trong nhóm hộ kinh doanh như tạp hóa, ăn uống, dịch vụ nhỏ lẻ… luôn có tỷ lệ chi phí đầu vào rất cao. Chỉ tính riêng tiền hàng, mặt bằng, điện nước, khấu hao và công sức lao động của hai vợ chồng đã có thể chạm ngưỡng 15–25 triệu đồng/tháng. Như vậy, một hộ kinh doanh đạt doanh thu 200 triệu đồng/năm thậm chí chưa chắc đã hòa vốn, chứ chưa nói đến lãi.

Tiếp theo, ông Hải nói một điểm đáng chú ý khác, đó là sự chênh lệch giữa ngưỡng chịu thuế của người làm công ăn lương và hộ kinh doanh.

Theo Nghị quyết của Quốc hội, mức giảm trừ cho cá nhân là 15,5 triệu đồng và mỗi người phụ thuộc là 6,2 triệu đồng/tháng. Tức, một gia đình có hai lao động và 1-2 người phụ thuộc có thể đạt ngưỡng giảm trừ từ 446 triệu đến hơn 520 triệu đồng/năm, trước khi phát sinh thuế.

“Vậy tại sao một hộ kinh doanh: vốn tự chịu toàn bộ chi phí và rủi ro lại chỉ được “miễn” ở mức 200 triệu doanh thu? Sự bất cân đối này dễ dẫn đến cảm giác “thiếu công bằng”, làm giảm động lực kê khai trung thực”, Luật sư Nguyễn Thanh Hải đặt câu hỏi.

Cùng quan điểm, bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn thuế Việt Nam (VCTA) cho rằng, nếu theo đánh giá hiện nay có 44% số hộ đang kê khai doanh thu dưới 200 triệu để được miễn thuế. Nhưng con số này không thực tế, vì doanh thu họ đang kê khai là doanh thu khoán, họ chưa điều chỉnh lên doanh thu thực.

"Chúng ta lấy mốc 200 triệu doanh thu chia cho 360 ngày, một ngày chưa đến 600 nghìn đồng. Trong khi một bát phở bây giờ có giá 40–50 nghìn. Một quán phở, chẳng lẽ một ngày người ta chỉ bán 10 bát? 10 bát đã là 500 nghìn rồi. Bán 15 bát là hết mức 200 triệu doanh thu này. Thực tế không ai mở quầy phở chỉ để bán từng đó doanh thu’, bà Cúc nói vấn đề.

Thấp nhất phải 500 triệu/năm mới công bằng

Từ những phân tích trên, Luật sư Nguyễn Thanh Hải đề xuất, ngưỡng miễn thuế hợp lý cho hộ kinh doanh nên thấp nhất vào khoảng 500 triệu đồng/năm.

Đại diện An Hoàng Gia đánh giá, đây là mức phản ánh đúng bản chất kinh tế của hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ, tương xứng với mức giảm trừ của người lao động làm công ăn lương và phù hợp với mặt bằng giá cả hiện nay.

Quan trọng hơn, mức 500 triệu đồng sẽ, giảm động cơ lách doanh thu, chia nhỏ hộ kinh doanh, khuyến khích người dân tự nguyện kê khai, từ đó tăng tính minh bạch. Song song, giảm gánh nặng quản lý cho cơ quan thuế. Đặc biệt, quan trọng hơn cả là tạo ra một chính sách thuế nhân văn, dễ hiểu, dễ thực hiện.

Ngoài ra, một mức thuế hợp lý không chỉ làm người dân hài lòng, mà còn tạo ra niềm tin - niềm tin rằng pháp luật đang đồng hành chứ không phải gây áp lực. Và khi có niềm tin, tính tự giác tuân thủ sẽ trở thành lựa chọn tự nhiên của mỗi hộ kinh doanh.

“Chính sách thuế chỉ thực sự hiệu quả khi nó hợp lý, công bằng và người nộp thuế thấy rằng việc thực hiện nghĩa vụ thuế là xứng đáng”, vị Luật sư kết luận.

Đại diện VCTA cũng kiến nghị, nâng ngưỡng doanh thu miễn thuế với hộ kinh doanh lên thấp nhất là 500 triệu đồng/năm, thậm chí có thể nâng lên 1 tỷ đồng/năm.

Mức 200 triệu đồng không phản ánh đúng thực tế thu nhập của các hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Nhiều người bán hàng rong, bán quán ăn sáng hay tạp hóa thu nhập thực tế chỉ 7–8 triệu đồng mỗi tháng sau khi trừ chi phí, chưa đủ trang trải chi tiêu gia đình, việc vẫn phải nộp thuế là chưa hợp lý. Do đó, đề nghị nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế lên 400–500 triệu đồng/năm để bảo đảm tính nhân văn và phù hợp thực tế.

Tiếp tục theo dõi và có thể điều chỉnh nếu cần

Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho biết, thống kê hiện nay cho thấy nếu áp dụng ngưỡng doanh thu 200 triệu đồng/năm, khoảng 44,4% số hộ kinh doanh sẽ được miễn thuế TNCN. Theo ông, việc thiết kế mức ngưỡng này đã tính đến khả năng hỗ trợ nhóm kinh doanh nhỏ.

Ông Sơn thông tin, ngành thuế đang trong giai đoạn chuyển đổi từ khoán sang tự kê khai, vì vậy cơ quan thuế sẽ tiếp tục theo dõi, đánh giá tác động thực tế và lắng nghe phản ánh của người dân. “Nếu cần thiết, cơ quan thuế sẽ đề xuất điều chỉnh mức doanh thu phù hợp hơn để bảo đảm chính sách sát thực tế”, ông Sơn nói.