Chuẩn hoá để không còn 'bất đồng ngôn ngữ'

Kinh tế Việt Nam hiện đối mặt nhiều bất cập kéo dài khiến doanh nghiệp dễ tổn thương trước biến động và có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội hội nhập sâu rộng. Trong bối cảnh áp lực chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và tuân thủ hàng loạt tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, lao động, quản trị…, doanh nghiệp - đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) cần phải nâng cấp năng lực nếu không muốn bị loại ngay trên sân nhà.

Ông Nguyễn Tú Anh - Giám đốc Nghiên cứu Chính sách VinUniversity cho rằng, để mô tả SMEs hiện nay có hai từ phù hợp nhất: linh hoạt và chật vật. 98% doanh nghiệp đang hoạt động là doanh nghiệp nhỏ và vừa và con số thực tế có thể còn lớn hơn. Nhưng thách thức lớn nhất không nằm ở số lượng mà ở chất lượng.

Để gia nhập chuỗi giá trị, doanh nghiệp phải đạt chuẩn, từ quy trình sản xuất, dữ liệu, quản trị đến khả năng kết nối. Tuy nhiên, phần lớn SME và thậm chí các doanh nghiệp siêu nhỏ vẫn chưa đáp ứng yêu cầu này, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm – nơi tiêu chuẩn quốc tế vô cùng nghiêm ngặt. Để có thể “nói cùng một ngôn ngữ” với các đối tác trong chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp phải có chuyển đổi thực sự.

"Trong kỷ nguyên AI, các doanh nghiệp chỉ có thể kết hợp hiệu quả khi cùng đạt được mức chuẩn hóa nhất định. Tuy nhiên, hiện nay nhiều doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ ở Việt Nam vẫn đang 'nói nhiều ngôn ngữ khác nhau', dẫn đến khó hiểu và hạn chế khả năng hợp tác trong chuỗi giá trị", ông Tú Anh nêu.

Bà Lê Nguyễn Duy Oanh - Phó giám đốc Trung tâm phát triển Công nghiệp hỗ trợ TP.HCM nhận định, khối doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ vô cùng chật vật nếu không thay đổi. Với doanh nghiệp sản xuất và công nghiệp hỗ trợ, hai yếu tố cốt lõi cần chuẩn hóa là hoạt động sản xuất và quản trị dòng tiền. Khi hai cấu phần này vận hành minh bạch, doanh nghiệp sẽ đủ điều kiện tiếp cận các tập đoàn lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu - nơi dữ liệu, quy trình và khả năng kiểm soát chất lượng là tiêu chí bắt buộc.

Theo bà Oanh, chuẩn hóa dòng tiền cũng giúp doanh nghiệp tiếp cận tốt hơn với các tổ chức tài chính phi ngân hàng, vốn đang đặc biệt quan tâm đến khối doanh nghiệp sản xuất. Dòng tiền minh bạch giúp nhà đầu tư đánh giá đúng giá trị doanh nghiệp, từ đó mở ra cơ hội tiếp cận vốn và mở rộng sản xuất. Khi doanh nghiệp chuẩn hóa được toàn bộ hệ thống, cơ hội hợp tác trong chuỗi cung ứng sẽ tăng mạnh. Khi đó, doanh nghiệp không chỉ dừng ở việc sản xuất linh kiện đơn giản, mà có thể tiến lên những sản phẩm có giá trị cao hơn, đặc biệt trong các ngành có giá trị gia tăng lớn như dược phẩm hay mỹ phẩm.

Một ví dụ được bà Oanh đưa ra: chỉ với một cây son, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước đã có thể sản xuất toàn bộ phần vỏ nhựa và xuất khẩu cho đối tác Nhật Bản. Trong cấu trúc sản phẩm, chỉ còn lõi kim loại và phần nguyên liệu mỹ phẩm bên trong. Nếu các đơn vị trong hệ sinh thái — từ ép nhựa, cơ khí đến linh kiện nhỏ — liên kết với nhau, hoàn toàn có thể sản xuất trọn vẹn sản phẩm ngay tại Việt Nam. Đây là minh chứng cho tiềm năng để doanh nghiệp nội địa tiến sâu hơn vào các phân khúc giá trị cao của chuỗi công nghiệp.

Liên kết công - tư giúp SMEs thoát khỏi “vòng lẩn quẩn”

Trong bối cảnh đầy thách thức từ kinh tế thế giới cùng với những bất cập trong nền kinh tế nội tại, hợp tác công – tư (PPP) nổi lên như công cụ quan trọng để huy động nguồn lực, phân tán rủi ro và tận dụng trí tuệ quản trị từ khu vực tư nhân. Quan trọng hơn, PPP không chỉ là cơ chế đầu tư, mà còn là nền tảng để Nhà nước và doanh nghiệp cùng kiến tạo giá trị mới.

Ông Nguyễn Minh Khôi - Giám đốc tư vấn và chuyển đổi của Viện Tony Blair vì thay đổi toàn cầu, nhận định một doanh nghiệp SMEs tại Việt Nam ngày nay đối mặt với những trở ngại không khác nhiều so với những gì Hàn Quốc trải qua những năm 1970, hay những thách thức mà Malaysia và Thái Lan gặp phải hiện nay. Tuy nhiên, điểm khác biệt là ở các nước này, doanh nghiệp nhỏ không phải tự xoay xở hoàn toàn. Lý do nằm ở mô hình liên kết công – tư. Không một SMEs nào có đủ năng lực tự thân để vượt qua toàn bộ rào cản về vốn, tiêu chuẩn, công nghệ hay khả năng tiếp cận chuỗi giá trị toàn cầu. Họ cần sự đồng hành của Nhà nước thông qua những cơ chế hỗ trợ bài bản và vận hành nhất quán.

Ông Khôi dẫn ví dụ từ Malaysia và Philippines, nơi các trung tâm hỗ trợ SMEs được xây dựng song hành với chuyển đổi số. Các trung tâm này giúp chuẩn hóa dữ liệu tài chính, thông tin thuế, tín dụng… từ đó cải thiện minh bạch, tạo điều kiện tiếp cận vốn và giúp doanh nghiệp từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất. Nếu thiếu những cơ chế như vậy, SMEs ở Việt Nam rất khó phát triển bền vững.

Ông Khôi nhấn mạnh hai nền tảng quyết định hiệu quả PPP. Theo đó, Nhà nước phải đóng vai trò dẫn dắt. Nếu không có hoạch định chính sách, cơ chế triển khai và sự cam kết từ phía Nhà nước thì rất khó để các dự án đi đến đích. Bên cạnh đó, lợi ích phải được chia sẻ công bằng. Mọi mô hình PPP chỉ bền vững khi doanh nghiệp tư nhân nhìn thấy lợi ích rõ ràng và tương xứng với rủi ro mà họ bỏ ra. Không ai có thể tham gia vào một cơ chế mà rủi ro kéo dài còn lợi ích thì mơ hồ.

Ông Nguyễn Tú Anh cho rằng, hiện đại hóa quản trị là bước đầu tiên và bắt buộc nếu SMEs muốn tham gia vào các chương trình hỗ trợ hoặc chuỗi giá trị quy mô lớn. Thống kê cho thấy, trong khoảng 10.000 doanh nghiệp có quy mô từ 500 tỷ đồng trở lên, chỉ có 214 doanh nghiệp là công ty cổ phần không có vốn Nhà nước - một tỷ lệ rất thấp so với yêu cầu về minh bạch và chuẩn hóa quản trị. Chỉ khi doanh nghiệp đạt được sự minh bạch này, Nhà nước mới có đủ căn cứ để hỗ trợ, bảo lãnh hoặc đồng hành.

Ngược lại, hồ sơ không đầy đủ, báo cáo thiếu rõ ràng hay quy trình không chuẩn hóa sẽ khiến cơ quan quản lý khó đưa ra chính sách hỗ trợ phù hợp. Thiếu thông tin tin cậy cũng hạn chế khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp.

Từ góc nhìn của cơ quan phát triển công nghiệp hỗ trợ, bà Lê Nguyễn Duy Oanh cho rằng, doanh nghiệp sản xuất cần thay đổi mạnh mẽ hơn theo hướng chuẩn hóa và minh bạch. Đồng thời, chính sách Nhà nước cũng phải được triển khai minh bạch và nhất quán để tạo niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp.

“Chỉ khi doanh nghiệp tin vào chính sách và khả năng thực thi của Nhà nước, họ mới sẵn sàng mở rộng sản xuất và tham gia vào các phân khúc có giá trị gia tăng cao hơn”, bà Oanh nhận định.