Được ví như một “phiên bản dân chủ hóa” của Internet, Web3 mang theo kỳ vọng định hình lại toàn bộ cục diện không gian số – nơi người dùng không còn đơn thuần là “sản phẩm” bị khai thác bởi các nền tảng công nghệ, mà trở thành chủ sở hữu thực sự của dữ liệu và giá trị. Nhưng liệu kỳ vọng về một mạng Internet phi tập trung có trở thành hiện thực, quá trình chuyển đổi từ Web2 sang Web3 sẽ diễn ra như thế nào, Việt Nam đang ở đâu trong cuộc đua tái định hình Internet?

Xung quanh những vấn đề này, Tạp chí Đầu tư Tài chính – VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Gia Khánh, Giám đốc Công nghệ, Công ty Cổ phần NippyLabs, đồng thời là chuyên gia công nghệ của Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam.

“Trả” quyền sở hữu dữ liệu về tay người dùng: Bước chuyển tất yếu

- Để độc giả có thể hình dung rõ hơn, xin ông cho biết, Web3 thực chất là gì và đâu là điểm khác biệt căn bản so với Web 1.0 và Web 2.0?

Ông Phạm Gia Khánh: Quá trình phát triển của Internet từ thập niên 1990 đến nay có thể chia thành ba giai đoạn rõ rệt. Từ giữa thập niên 90 (khoảng năm 1994) đến 2004 là thời kỳ của Web1 – một “không gian số” mang tính chất “đọc” thông tin, là nơi người dùng tiếp nhận nội dung từ các trang web tĩnh. Bước sang giai đoạn Web2, kéo dài từ khoảng năm 2004 đến năm 2020, Internet trở thành không gian “đọc và viết”, nơi người dùng vừa tương tác vừa tạo nội dung, nhưng phải đánh đổi dữ liệu cá nhân cho các nền tảng lớn như Google, Facebook. Từ năm 2021 trở đi, sau các bước tiến trong công nghệ blockchain và tài chính phi tập trung (DeFi), Web3 – giai đoạn “đọc – viết – sở hữu” – đã dần hình thành. Đây là lúc người dùng thực sự nắm giữ tài sản, danh tính và dữ liệu của mình thông qua ví số, blockchain và hợp đồng thông minh mà không lệ thuộc vào bên trung gian tập trung.

Nhìn vào ba giai đoạn này, có thể thấy, Internet đang phát triển theo hướng ngày càng đề cao vai trò và quyền lợi của người dùng. Web3 không phải điều gì quá xa vời mà là bước chuyển tất yếu khi người dùng bắt đầu yêu cầu nhiều hơn: không chỉ được kết nối và sáng tạo, mà còn được sở hữu và kiểm soát. Đó là lý do vì sao Web3 đang dần trở thành cuộc đua toàn cầu.

- Web3 được kỳ vọng sẽ tạo ra một mạng Internet phi tập trung, nơi người dùng có quyền kiểm soát nhiều hơn với dữ liệu và tài sản số của mình. Ông nhìn nhận như thế nào về kỳ vọng này? Liệu chúng ta thực sự có thể thoát khỏi sự kiểm soát của các tập đoàn công nghệ lớn?

Ông Phạm Gia Khánh: Tôi cho rằng kỳ vọng Web3 sẽ tạo ra một mạng Internet phi tập trung là hoàn toàn có cơ sở, cả về mặt công nghệ lẫn triết lý vận hành.

Từ năm 2023, một số dự án trong hệ sinh thái của Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam và Công ty Cổ phần AlphaTrue đã bước đầu hiện thực hóa kỳ vọng này, chẳng hạn như giải pháp thanh toán xuyên biên giới ứng dụng công nghệ Web3, hỗ trợ người dùng thực hiện giao dịch trực tiếp bằng stablecoin hoặc tài sản số, với chi phí thấp và tốc độ gần như tức thời; phát triển hạ tầng công nghệ cho phép tích hợp ví số trong các ứng dụng tài chính truyền thống, giúp người dùng kiểm soát tài sản mà không cần phụ thuộc vào tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, trong ngắn hạn, sẽ là không thực tế khi nói rằng Web3 có thể giúp chúng loại bỏ hoàn toàn sự kiểm soát của các tập đoàn công nghệ lớn. Các nền tảng lớn đang dần tích hợp các thành phần Web3 vào hệ sinh thái Web2 hiện hữu, ví dụ như lưu trữ phi tập trung, cơ chế thanh toán bằng stablecoin hay ví Web3 ẩn trong ứng dụng phổ thông. Điều này cho thấy sự chuyển dịch đang diễn ra theo hướng hợp nhất chứ không đối đầu.

Theo tôi, vấn đề không phải là triệt tiêu nền tảng cũ, mà là làm cho người dùng có thêm lựa chọn và thêm quyền kiểm soát thực sự.

- Web3 “trả lại” quyền sở hữu dữ liệu cho người dùng như thế nào, thưa ông? Những lợi ích kinh tế mà Web3 đem lại là gì?

Ông Phạm Gia Khánh: Trong Web3, người dùng không còn phụ thuộc vào tài khoản do các nền tảng tạo lập. Thay vào đó, họ sử dụng ví số – một công cụ được mã hóa bằng cặp khóa công khai và riêng tư – để tương tác, giao dịch và lưu trữ tài sản trên blockchain. Điều này cho phép người dùng kiểm soát tuyệt đối đối với danh tính và dữ liệu của mình. Mỗi hành động, từ chuyển tiền, tạo NFT, tham gia các tổ chức tự trị phi tập trung (Decentralized Autonomous Organization - DAO) đến bỏ phiếu quản trị, đều có thể thực hiện mà không cần sự can thiệp hay phê duyệt của bên thứ ba.

Lợi ích kinh tế rõ nhất của Web3 là khả năng phân phối giá trị một cách minh bạch và trực tiếp. Người dùng không còn bị xem là “sản phẩm” như trong Web2, mà trở thành chủ thể hưởng lợi từ giá trị mà họ tạo ra. Một trong những minh chứng rõ nét nhất cho ứng dụng của Web3 chính là token hóa tài sản thực (Real-World Asset - RWA). Từ vật phẩm trong game, bất động sản, tranh ảnh nghệ thuật đến bản quyền âm nhạc, tất cả đều có thể được số hóa và sở hữu dưới dạng token trên blockchain. Nhờ đó, những tài sản từng khó tiếp cận giờ đây có thể được chia nhỏ, giao dịch linh hoạt và đưa vào tay người dùng một cách minh bạch.

Web3, vì vậy, đang mở ra cơ hội để mọi người đều có thể tham gia đầu tư, sở hữu và hưởng lợi từ giá trị mà trước đây chỉ dành cho một nhóm nhỏ. Nó tạo điều kiện để hình thành một nền kinh tế số, nơi người dùng, nhà phát triển và doanh nghiệp đều có thể cùng đóng góp, cùng hưởng lợi và cùng kiểm soát các quy tắc vận hành hệ sinh thái.

- Theo ông, Web3 có khả năng thay thế hoàn toàn Web2 hay không? Hay chúng ta sẽ chứng kiến một quá trình chuyển đổi song hành kéo dài? Những yếu tố nào sẽ quyết định tốc độ và mức độ chuyển đổi này, thưa ông?

Ông Phạm Gia Khánh: Khó có thể nói rằng Web3 sẽ “thay thế hoàn toàn” Web2 trong ngắn hạn. Như tôi đã chia sẻ, thực tế đang cho thấy một xu hướng giao thoa, khi các ứng dụng giữ lại giao diện và trải nghiệm Web2 nhưng tích hợp các yếu tố cốt lõi của Web3 như ví số, blockchain, smart contract phía sau. Chúng ta gọi đó là giai đoạn Web2.5 và giai đoạn này là cần thiết để giúp người dùng phổ thông tiếp cận dần với công nghệ mới.

Tốc độ chuyển đổi từ Web2 sang Web3 phụ thuộc vào bốn yếu tố chính. Một là trải nghiệm người dùng, khi việc sử dụng ví số trở nên đơn giản như mở tài khoản ngân hàng số. Hai là hạ tầng công nghệ: blockchain phải nhanh, rẻ, ổn định và thân thiện với nhà phát triển. Ba là khung pháp lý rõ ràng để doanh nghiệp và nhà đầu tư cần có cơ sở để hoạt động minh bạch. Bốn là sự xuất hiện của các “killer-apps” (ứng dụng “át chủ bài” - PV), những ứng dụng khiến người dùng thấy rõ lợi ích thực tiễn khi chuyển sang Web3.

Về dài hạn, Web3 không thay thế mà sẽ bổ sung cho Web2, định hình lại cách chúng ta xây dựng, quản trị và tương tác với Internet. Và chính những vùng giao thoa này sẽ là mảnh đất màu mỡ cho sáng tạo và đột phá.

Pháp lý đủ vững, Việt Nam có thể dẫn đầu

- Với vai trò là chuyên gia công nghệ của Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam, ông đánh giá mức độ sẵn sàng của Việt Nam trong việc tham gia làn sóng Web3 như thế nào? Hiện tại, điều gì đang là rào cản lớn nhất, thưa ông?

Ông Phạm Gia Khánh: Tôi cho rằng Việt Nam đang sở hữu nền tảng tích cực để tham gia vào làn sóng Web3. Chúng ta có một cộng đồng công nghệ trẻ, sáng tạo và dám thử nghiệm. Việt Nam cũng nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ sở hữu tài sản mã hóa và ví số cao trên thế giới, cho thấy mức độ tiếp cận và quan tâm của người dân đối với công nghệ mới là rất đáng kể. Cộng đồng lập trình viên blockchain trong nước đã tham gia vào nhiều dự án toàn cầu. Cũng có không ít dự án khởi nghiệp Web3 của người Việt đã gọi vốn quốc tế thành công và xây dựng được sản phẩm cho thị trường toàn cầu.

Rào cản lớn nhất hiện nay vẫn là hành lang pháp lý chưa hoàn thiện. Mặc dù Luật Công nghiệp Công nghệ số mới được thông qua đã chính thức xác lập tài sản số là một loại tài sản được công nhận, hệ sinh thái pháp luật hỗ trợ vẫn đang trong quá trình hình thành. Hiện nay, chúng ta vẫn chưa có quy định rõ ràng về sàn giao dịch (VASP), đơn vị phát hành token, tổ chức lưu ký, hay cơ chế sandbox. Điều này khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc triển khai sản phẩm, thu hút đầu tư và vận hành minh bạch.

Mặt khác, khung pháp lý đang trong quá trình hoàn thiện cũng ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư, khiến họ dè dặt khi tiếp cận các nền tảng Web3, trong khi các cơ quan nhà nước gặp khó trong quá trình quản lý và điều tiết thị trường.

Vì vậy tôi kỳ vọng các nghị định, thông tư dưới Luật sẽ sớm được ban hành để thúc đẩy thị trường phát triển.

- Vậy để Web3 phát triển bền vững tại Việt Nam, những chính sách hay hành lang pháp lý nào cần được ưu tiên, thưa ông? Liệu chúng ta có cơ hội để “đi tắt đón đầu” trong cuộc đua này hay không?

Ông Phạm Gia Khánh: Tôi cho rằng, nếu Việt Nam có một chiến lược đúng và lộ trình rõ ràng, chúng ta không chỉ có thể “đi tắt đón đầu” mà còn có cơ hội định hình chuẩn mực cho thị trường mới nổi. Trước hết, cần sớm triển khai sandbox có kiểm soát, cho phép doanh nghiệp thử nghiệm mô hình tài sản số, lưu ký, phát hành token và chuyển tiền xuyên biên giới dưới sự giám sát chặt chẽ nhưng linh hoạt của cơ quan quản lý.

Tiếp theo là việc xây dựng hệ thống giấy phép phân tầng, có thể bắt đầu từ cấp phép tạm thời, chuyển đổi thành giấy phép đầy đủ khi đạt đủ chuẩn về bảo mật, vốn, kiểm toán và bảo hiểm. Mô hình này giúp thị trường phát triển có chọn lọc, tránh tình trạng “đóng băng toàn phần” hoặc “mở cửa vô điều kiện”.

Cuối cùng là việc chuẩn hóa các điều kiện kỹ thuật tối thiểu như yêu cầu ví lạnh, bảo hiểm tài sản, cơ chế kiểm toán định kỳ, và chia sẻ dữ liệu thời gian thực với ngân hàng, thuế và cơ quan tư pháp. Đây không phải là rào cản, mà là điều kiện để tạo dựng lòng tin – nền tảng cốt lõi cho bất kỳ hệ sinh thái Web3 nào.

Với dân số trẻ, tư duy số mạnh mẽ và tinh thần khởi nghiệp cao, tôi tin rằng, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành trung tâm Web3 của khu vực nếu có thể kết hợp giữa việc học hỏi kinh nghiệm phát triển thị trường tài sản số từ các quốc gia phát triển, với việc thiết lập được khung pháp lý phù hợp với thực tiễn. Đây là thời điểm vàng để chúng ta hành động – nếu không muốn bị bỏ lại phía sau trong một kỷ nguyên Internet đang tái cấu trúc từ gốc rễ.

Trân trọng cảm ơn ông về cuộc trao đổi!