“Nộp trước, chờ hoàn sau”: DN bị chôn vốn nghìn tỷ

Phát biểu tại Hội thảo Tháo gỡ vướng mắc về chính sách Thuế Giá trị gia tăng ngành nông, lâm, thủy sản ngày 9/10, ông Nguyễn Tấn Hiên - Phó Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam chia sẻ: “Từ trước đến nay, việc hoàn thuế gặp muôn vàn khó khăn do thủ tục và quy trình phức tạp, kéo dài nhiều tháng, thậm chí hàng năm, khiến doanh nghiệp chưa lấy lại được số tiền để quay vòng vốn và chuẩn bị đơn hàng xuất khẩu. Với ngành hồ tiêu và nhiều loại gia vị, 95% sản lượng sản xuất trong nước để phục vụ xuất khẩu; tiêu thụ nội địa chiếm tỷ lệ rất nhỏ".

Thực tế, trong hệ thống hiện tại, doanh nghiệp thường phải thu mua nguyên liệu thô trực tiếp từ nông dân hoặc qua thương lái, nghĩa là phần lớn chi phí đầu vào đã phát sinh trước khi doanh nghiệp có thể khai báo, kê khai và được hoàn thuế GTGT.

Mức thuế 5% áp vào nguyên liệu thô tương đương một khoản tiền lớn phải ứng trước; với kim ngạch xuất khẩu của ngành hồ tiêu và gia vị ước đạt khoảng 1,7 tỷ USD/năm, hiệp hội ước tính số thuế phải ứng trước lên tới hơn 2.100 tỷ đồng. Đây là nguồn vốn lẽ ra có thể dùng cho sản xuất, nâng cấp nhà máy hoặc mở rộng thị trường.

Vấn đề càng trầm trọng hơn khi Luật GTGT mới giới hạn mức thuế được hoàn không vượt quá 10% doanh thu xuất khẩu của kỳ tính thuế.

Theo ông Nguyễn Tấn Hiên, đối với ngành mang tính mùa vụ cao như hồ tiêu, cà phê, doanh nghiệp thường thu mua tập trung trong một hoặc vài tháng, nhưng xuất khẩu diễn ra phân bố theo hợp đồng và đơn hàng.

Sự lệch pha này dẫn đến tình trạng nhiều khoản thuế đầu vào không được hoàn kịp thời, khiến doanh nghiệp bị kẹt vốn dài hạn. Bên cạnh đó, việc chứng minh nguồn gốc hợp pháp của nguyên liệu khi mua từ nông dân (những đối tượng thường không xuất hóa đơn GTGT) là một rào cản lớn trong khâu khấu trừ, đồng thời ảnh hưởng tới giấy tờ chứng nhận xuất xứ (C/O) phục vụ xuất khẩu.

Thực tế thủ tục hoàn thuế còn xuất hiện nhiều điểm nghẽn: hồ sơ phức tạp, yêu cầu quản lý chặt chẽ nhưng thiếu chuẩn hóa dữ liệu giữa cơ quan thuế địa phương và trung ương, thời hạn xử lý chưa được quy định rõ ràng. Doanh nghiệp, nhất là các công ty vừa và nhỏ, do đó phải “nộp trước, chờ sau” trong một chu kỳ vốn kéo dài, làm giảm khả năng tiếp cận tín dụng và tăng chi phí tài chính.

Nguy cơ mất thị phần, tái diễn lỗ hổng quản lý

Ông Thái Như Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam cảnh báo hậu quả tương tự với mặt hàng cà phê nhân xanh.

Hiệp hội cho biết khoảng 85% sản lượng cà phê nhân của Việt Nam dành cho xuất khẩu; theo tính toán sơ bộ, nếu xuất khẩu 1,5 triệu tấn cà phê với kim ngạch dự kiến 7,5 tỷ USD, việc áp 5% VAT đối với nguyên liệu sẽ buộc doanh nghiệp phải nộp trước khoảng 375 triệu USD (gần 10.000 tỷ đồng) một khoản vốn lớn bị “giam” trong vòng quay sản xuất và thương mại, tác động trực tiếp tới khả năng cạnh tranh quốc tế.

Diễn biến trên thị trường quốc tế càng khiến cộng đồng doanh nghiệp lo ngại. Các đối thủ cạnh tranh như Indonesia, Brazil hay Ấn Độ duy trì chính sách ưu đãi thuế cho hàng nông sản xuất khẩu; việc gia tăng chi phí do thuế GTGT có thể khiến giá chào bán của doanh nghiệp Việt Nam kém cạnh tranh, dễ mất đơn hàng và thị phần.

Trong khi đó, bài học trong quá khứ khi cơ chế hoàn thuế yếu kém từng bị lợi dụng để lập hồ sơ khống và mua bán hóa đơn giả, gây thất thoát ngân sách và cạnh tranh không lành mạnh. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng áp dụng thuế mà không có cơ chế kiểm soát minh bạch và thủ tục hoàn thuế thông suốt sẽ tạo ra lỗ hổng tương tự.

Trên cơ sở đó, Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị cùng Hiệp hội Cà phê – Ca cao đã chính thức kiến nghị Quốc hội, Chính phủ và Bộ Tài chính xem xét tiếp tục áp dụng mức thuế GTGT 0% cho nguyên liệu thô thu mua trong nước dùng để xuất khẩu, đồng thời không áp dụng với sản phẩm đã qua chế biến sâu.

Các hiệp hội đề xuất song song là cải cách quy trình hoàn thuế: đơn giản hóa thủ tục, xác định thời hạn xử lý rõ ràng, đồng bộ dữ liệu giữa các địa phương và cơ quan thuế, cũng như cơ chế hỗ trợ tạm ứng tín dụng cho doanh nghiệp bị giam vốn khi chờ hoàn thuế.

Chia sẻ khó khăn của các hiệp hội, ngành hàng trong lĩnh vực nông nghiệp, TS. Nguyễn Minh Thảo, Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược (Bộ Tài chính), cho rằng: Thuế là vấn đề muôn thủa của doanh nghiệp. Và những vướng mắc về thuế cũng gây ra những thiệt hại rất lớn đối với doanh nghiệp về cơ hội kinh doanh, cơ hội đầu tư và tìm kiếm thị trường mới. Tuy nhiên, để tháo gỡ được những vướng mắc, các ngành hàng cần có những thông tin chi tiết về những thiệt hại và lợi ích khi áp dụng Luật Thuế giá trị gia tăng, từ đó thông qua VCCI kiến nghị Chính phủ và các cơ quan chức năng nhằm tháo gỡ vướng mắc.