Hiện trạng ngành dệt may quốc tế và Việt Nam

Ngành dệt may toàn cầu hiện thải ra khoảng 8–10% tổng lượng khí nhà kính, tương đương 3,9 tỷ tấn CO₂ mỗi năm. Phần lớn lượng phát thải đến từ sản xuất, tiêu thụ và xử lý chất thải. Chính vì vậy, nhiều quốc gia và khu vực đã siết chặt quy định nhằm buộc doanh nghiệp may mặc phải chịu trách nhiệm toàn bộ vòng đời sản phẩm.

Tại EU, các nhà sản xuất phải thực hiện “Hộ chiếu sản phẩm” (Product Passport) – hệ thống số hóa cung cấp thông tin chi tiết từ nguyên liệu thô, sản xuất, tiêu dùng cho đến xử lý cuối cùng. Song song, cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) cũng đang được xem xét bổ sung ngành dệt may, báo hiệu yêu cầu khắt khe hơn đối với hàng hóa xuất khẩu.

Trong khi đó, theo Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (2024), hàng dệt may Việt Nam xuất khẩu sang EU chiếm khoảng 7,2%, trong khi thị trường Mỹ chiếm 27,3%. Đáng chú ý, phần lớn doanh nghiệp Việt tham gia gia công cho các nhãn hàng toàn cầu, đồng nghĩa với việc sẽ chịu tác động trực tiếp từ các yêu cầu giảm phát thải trong chuỗi cung ứng.

Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), ngành dệt may mỗi năm chi khoảng 3 tỷ USD cho tiêu thụ năng lượng, chiếm 8-10% nhu cầu năng lượng toàn ngành công nghiệp, đồng thời phát thải khoảng 5 triệu tấn CO₂. Xu hướng “thời trang nhanh” khiến bức tranh thêm căng thẳng, với dự báo ngành thời trang toàn cầu có thể chiếm tới 25% tổng phát thải carbon vào năm 2050.

Theo Quyết định 13/2024/QĐ-TTg, ngành dệt may có 294 cơ sở nằm trong danh mục bắt buộc kiểm kê khí nhà kính, tương ứng 13,5% tổng số cơ sở thuộc diện kiểm kê. Đây là các cơ sở có mức phát thải từ 3.000 tấn CO₂/năm trở lên, đồng nghĩa khối lượng doanh nghiệp phải tham gia giám sát và giảm phát thải là rất lớn.

Phát thải từ quy trình nhuộm

Trao đổi với VNF, bà Nguyễn Thị Hà, Giám đốc Net Zero của GREEN IN cho hay, ngành dệt may bao gồm nhiều công đoạn: từ sản xuất sợi, dệt vải, nhuộm, hoàn tất, cắt, may, cho đến khâu hoàn thiện và đóng gói sản phẩm. Trong đó, nhuộm vải được coi là công đoạn tiêu tốn nhiều nước và điện năng nhất.

Để làm rõ mức tiêu thụ năng lượng, các nhà nghiên cứu đã so sánh phát thải khí nhà kính từ hai quy trình: nhuộm vải truyền thống sử dụng hóa chất và nhuộm bằng chất màu tự nhiên, trên cùng mẫu thử 18 kg vải.

Hạng mục	Quy trình nhuộm truyền thống bằng hóa chất	Quy trình nhuộm bằng phoi bào gỗ mít
Tiêu thụ điện năng/18 kg vải (Kwh)	157,4	86,9
Phát thải khí nhà kính/18 kg vải (CO2tđ)	103,8	57,3
Cường độ sử dụng điện (kwh/kg vải)	8,7	4,8
Cường độ phát thải KNK (kgCO2tđ/kg vải)	5,8	3,2

Kết quả cho thấy sự khác biệt đáng kể. Quy trình nhuộm truyền thống tiêu thụ tới 157,4 kWh/18 kg vải (tương đương 8,7 kWh/kg), cao gần 1,8 lần so với nhuộm bằng chất màu tự nhiên – chỉ cần 86,9 kWh/18 kg vải (4,8 kWh/kg). Điều này phản ánh mức độ phụ thuộc lớn vào điện năng của phương pháp nhuộm truyền thống.

Song song với đó, lượng phát thải khí nhà kính từ nhuộm hóa chất cũng vượt trội: 103,8 kg CO₂tđ/18 kg vải, so với 57,3 kg CO₂tđ/18 kg ở quy trình nhuộm bằng chất màu tự nhiên. Tính theo cường độ, phương pháp truyền thống phát thải 5,8 kg CO₂tđ/kg vải – cao gấp 1,8 lần so với 3,2 kg CO₂tđ/kg vải khi sử dụng chất màu tự nhiên.

Như vậy, việc thay đổi công nghệ đã giúp tiết kiệm khoảng 45% điện năng và giảm gần 44,8% lượng khí nhà kính phát thải. Đây là minh chứng rõ rệt rằng chỉ riêng cải tiến ở công đoạn nhuộm đã mang lại lợi ích lớn về tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường.

Theo bà Hà, nếu những cải tiến này được áp dụng đồng bộ trong toàn chuỗi – từ trồng bông, kéo sợi, nhuộm vải, may mặc, phân phối cho đến xử lý chất thải cuối vòng đời – thì sản phẩm may mặc Việt Nam sẽ đạt chuẩn chất lượng cao hơn, đồng thời giảm chi phí và giảm phát thải đáng kể.

Đặc biệt, trong bối cảnh các thị trường xuất khẩu lớn như châu Âu và Mỹ ngày càng siết chặt chính sách về sản phẩm bền vững, hướng đi này không chỉ giúp ngành dệt may tuân thủ quy định, mà còn trở thành lợi thế cạnh tranh để doanh nghiệp Việt đứng vững trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chính sách tại EU và Mỹ

Hiện liên minh châu Âu đã ban hành hàng loạt chính sách liên quan đến dệt may bền vững.

Tiêu biểu như Quy định về thiết kế sinh thái (ESPR) và Hộ chiếu sản phẩm (DPP) yêu cầu sản phẩm phải có độ bền cao, dễ sửa chữa, dễ tái chế và hàm lượng tái chế tối thiểu.

Chiến lược EU cho Dệt may bền vững và tuần hoàn đặt ra định hướng sản xuất xanh trong toàn chuỗi giá trị.

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) buộc doanh nghiệp chịu trách nhiệm xử lý chất thải.

Chuẩn mực BAT/BREF ngành dệt áp dụng các kỹ thuật tốt nhất về nhuộm, giặt, hoàn tất nhằm tiết kiệm năng lượng, hóa chất, đồng thời giảm phát thải khí và nước thải.

Chỉ thị báo cáo phát triển bền vững (CSRD) và thẩm định chuỗi cung ứng (CSDDD) yêu cầu các công ty lớn khai báo dữ liệu phát thải ở phạm vi 1, 2, 3.

Tại Mỹ, dù chưa có quy định liên bang bắt buộc, một số bang như California đã đi đầu với chính sách công bố phát thải và rủi ro khí hậu.

Từ năm 2026, doanh nghiệp có doanh thu trên 1 tỷ USD phải công bố phát thải toàn chuỗi (Scope 1–2–3). Doanh nghiệp doanh thu trên 500 triệu USD phải lập báo cáo rủi ro khí hậu định kỳ.

Điều này tạo áp lực gián tiếp đối với các nhà cung ứng Việt Nam.

Lợi thế cạnh tranh từ phát thải thấp

Để đáp ứng yêu cầu thị trường, Giám đốc Net Zero của GREEN IN nhấn mạnh, doanh nghiệp Việt cần sớm triển khai các hành động cụ thể.

Trước hết là xây dựng kế hoạch quản lý khí nhà kính. Doanh nghiệp phải thực hiện kiểm kê, xác định điểm nóng tiêu thụ năng lượng, đồng thời áp dụng các giải pháp tiết kiệm và chuyển đổi nhiên liệu.

Tiếp đến là đánh giá vòng đời sản phẩm, tính toán phát thải từ nguyên liệu, sản xuất, phân phối đến xử lý thải bỏ để xây dựng sản phẩm phát thải thấp.

Song song, cần đẩy mạnh thiết kế sinh thái và cải tiến quy trình. Điều này bao gồm việc tăng độ bền, khả năng tái chế, giảm phối trộn khó xử lý, sử dụng hóa chất an toàn và hạn chế vi nhựa.

Ngoài ra, quản trị nhà máy theo chuẩn BAT/BREF cũng rất quan trọng, đặt mục tiêu giảm cường độ phát thải và tiêu thụ năng lượng theo đơn vị sản phẩm.

Thực tế, nhiều tiêu chuẩn quốc tế như Higg Index đã yêu cầu doanh nghiệp khai báo điện, nước, rác thải hằng năm. Dù chưa bắt buộc tính toán phát thải, xu hướng toàn cầu cho thấy việc này sớm muộn sẽ trở thành yêu cầu chính thức.

Hiện nay, hơn 10.950 doanh nghiệp toàn cầu đã cam kết theo chuẩn SBTi (Science Based Targets initiative). Trong đó, 7.425 doanh nghiệp đã có mục tiêu giảm phát thải được thẩm định.

Việt Nam mới có 11 doanh nghiệp tham gia, bao gồm một số công ty dệt may như New Wide, Paihong.

Các tập đoàn thời trang lớn như Burberry, H&M Group hay Levi Strauss & Co cũng đã cam kết Net Zero. Họ đặt mục tiêu giảm 90–95% phát thải phạm vi 1, 2 và 50–56% phát thải phạm vi 3.

Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng chắc chắn phải đồng hành cùng cam kết.

“Giảm phát thải không còn là “gánh nặng”, mà đã trở thành tấm hộ chiếu xanh giúp dệt may Việt Nam giữ đơn hàng, mở rộng thị phần và tiến gần hơn đến mục tiêu phát triển bền vững”, bà Hà nói.