Năm 2026: Thị trường thanh lọc mô hình kinh doanh lỗi thời

Nếu như năm 2025 chỉ mới tạo ra những tín hiệu cảnh báo, thì 2026 được dự báo sẽ là thời điểm thị trường thực sự bước vào chu kỳ thanh lọc. Khi hộ kinh doanh có doanh thu trên 200 triệu đồng/năm đã phải kê khai và nộp thuế.

Các mô hình kinh doanh không còn phù hợp – từ F&B, spa cho tới thương mại điện tử và hộ kinh doanh nhỏ lẻ – đều đang chịu áp lực nặng nề từ chi phí tăng và hành vi tiêu dùng thay đổi.

Dữ liệu từ nhiều đơn vị nghiên cứu thị trường giai đoạn 2025 – đầu quý I/2026 cho thấy quá trình đào thải này đang diễn ra nhanh hơn dự đoán.

Ngành F&B – từng được xem là lĩnh vực hấp dẫn – giờ phải “thở oxy” khi biên lợi nhuận ròng giảm từ khoảng 12–15% xuống chỉ còn 4–7% trong năm 2025. Các chuyên gia dự báo, bước sang 2026, có thể sẽ có từ 30–40% cửa hàng nhỏ buộc phải đóng cửa vì không chịu nổi áp lực tiền thuê và chi phí vận hành, trong khi 70% cửa hàng mới mở có nguy cơ ngừng hoạt động trong 12 tháng đầu.

Ngành spa, làm đẹp cũng rơi vào tình trạng tương tự khi tỷ suất sinh lời giảm mạnh còn 8–12%. Lượng khách quay lại giảm đáng kể, trong khi chi phí marketing – vốn là nhóm chi phí chiếm tỷ trọng lớn – tăng 30–50% nhưng không kéo theo doanh thu tương xứng. Với các chủ cơ sở nhỏ, điều này tạo ra áp lực kép dẫn tới tình trạng hoạt động kém hiệu quả.

Trong lĩnh vực thương mại điện tử, tình trạng “doanh thu lớn nhưng lợi nhuận thấp” ngày càng rõ nét. Phí nền tảng và logistics chiếm 18–22% tổng chi phí, tỉ lệ hoàn trả hàng tăng 15–20%, khiến hơn 60% cửa hàng online chỉ đạt mức hòa vốn hoặc lỗ nhẹ; khoảng 20% thậm chí ghi nhận mức thua lỗ đáng kể.

Ông Nguyễn Tất Kiểm - CEO Taki Group, đưa ra góc nhìn đáng chú ý: năm 2026 sẽ không còn là giai đoạn “bùng nổ khởi nghiệp” như nhiều người kỳ vọng, mà là thời điểm các doanh nghiệp phải đối mặt với những khoản nợ tích lũy nếu không sớm thay đổi mô hình bán hàng.

Theo ông Kiểm, bức tranh kinh doanh thời gian tới trở nên thách thức hơn bởi hàng loạt chi phí leo thang: thuế tăng, chi phí nhân sự đội lên, marketing ngày càng đắt đỏ và giá thuê mặt bằng tiếp tục đi lên. Trong khi đó, doanh thu không tăng tương ứng, thậm chí nhiều doanh nghiệp rơi vào tình trạng “bán càng nhiều càng lỗ” do mỗi tháng phải gồng gánh các chi phí hoạt động chỉ để duy trì sự tồn tại.

Trong khi đó, sự dịch chuyển trong hành vi người tiêu dùng - chi tiêu có chọn lọc - là yếu tố tác động mạnh mẽ tới hầu hết lĩnh vực kinh doanh. Ba xu hướng nổi bật được ghi nhận: Người tiêu dùng cắt giảm từ 10–25% chi tiêu cho các mặt hàng không thiết yếu; 78% quyết định mua dựa trên đánh giá thật từ cộng đồng hơn là quảng cáo; Xu hướng lựa chọn thương hiệu nhỏ nhưng có chất lượng, thay vì ưu tiên thương hiệu lớn như trước.

Hộ kinh doanh – nhóm vốn phụ thuộc vào doanh thu ổn định theo ngày – cũng đứng trước nhiều khó khăn. Dù doanh thu có thể đạt 1,5 tỷ đồng/năm, nhưng sau khi trừ chi phí, thu nhập thực tế chỉ còn 5–12 triệu đồng/tháng. Nhiều dự báo cho rằng từ 20–30% hộ kinh doanh có thể phải ngừng hoạt động trong năm 2026 do biên lợi nhuận quá mỏng.

Chi phí leo thang, quy định siết chặt: Làm chủ không còn dễ

Một góc nhìn tương tự đến từ ông Lâm Anh Tuấn - chuyên gia tài chính cá nhân công ty Financial Planner. Ông cho rằng trong bối cảnh chính sách và chi phí thay đổi nhanh, cảm giác “làm thuê đôi khi sướng hơn làm chủ nhỏ” không còn là câu nói bâng quơ mà phản ánh hiện thực của nhiều người đang kinh doanh.

Ông Tuấn đưa ra ví dụ cụ thể: Với một cửa hàng dịch vụ nhỏ đạt doanh thu 30 triệu đồng/tháng, thuế dịch vụ 5% tương đương 1,5 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, đây chỉ là phần nổi. Phần chìm của bài toán chi phí gồm: thuê mặt bằng, nhân công, nguyên liệu, điện nước, khấu hao, sửa chữa và hàng loạt khoản chi nhỏ khác.

Sau khi trừ mọi chi phí, lợi nhuận thực tế chỉ còn khoảng 4,5 – 6 triệu đồng/tháng, trong đó tiền thuế chiếm gần 1/3. Nếu doanh thu rơi xuống 20 triệu đồng vào mùa thấp điểm, lợi nhuận gần như bằng 0.

Theo ông Tuấn, nhiều người tin rằng làm chủ mang đến tự do nhưng thực tế lại khác: chủ quán phải dậy sớm, nghỉ muộn, không dám ốm, không dám nghỉ lễ vì mặt bằng vẫn phải trả và khách thì không ổn định. Họ sống bằng hy vọng – hy vọng thời tiết thuận lợi, chi phí không tăng, quy định không đổi và doanh thu đủ để trang trải sinh hoạt.

Nhiều báo cáo và phân tích trên thị trường cũng cho thấy xu hướng tương tự. Các doanh nghiệp nhỏ kinh doanh trên các nền tảng thương mại điện tử được mô tả như “nạn nhân tăng trưởng”, khi doanh số tăng nhưng biên lợi nhuận lại teo tóp vì phí nền tảng, chi phí quảng cáo, vận hành và logistics tăng mạnh.

Song song với đó, sự thay đổi pháp lý từ năm 2026 cũng tác động trực tiếp tới nhóm hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Không ít tiệm nhỏ – vốn chỉ đạt doanh thu khoảng 25–35 triệu/tháng – phải đối mặt với áp lực chi phí mới, không chỉ từ thuế mà còn từ yêu cầu quản trị bài bản hơn: sổ sách, chứng từ, lưu trữ hóa đơn, tách bạch dòng tiền. Nhiều chuyên gia thuế nhận định rằng chi phí tuân thủ này, với các hộ kinh doanh vốn làm theo kinh nghiệm, sẽ là gánh nặng không nhỏ.

Các báo cáo cập nhật chính sách thuế của hai trong bốn Big4 kiểm toán – tư vấn lớn nhất thế giới - KPMG và EY cũng nhấn mạnh rằng chi phí vận hành của doanh nghiệp – từ lãi vay, đào tạo nhân sự đến các chi phí quản lý – đều có xu hướng tăng. Nhiều khoản trước đây được tính vào chi phí hợp lệ thì nay phải đáp ứng tiêu chuẩn chặt chẽ hơn mới được khấu trừ, buộc doanh nghiệp phải tính toán kỹ để không “lỗ hai lần”: vừa chi thực tế, vừa không được giảm trừ thuế.

Tuy nhiên, ông Lâm Anh Tuấn cũng nhấn mạnh rằng làm chủ không phải chỉ toàn khó khăn. Người làm chủ có quyền quyết định, cơ hội mở rộng, khả năng tạo tài sản và thu nhập không giới hạn. Nhiều người thành công có thể kiếm cao gấp 5 – 10 lần so với mức lương làm thuê – nhưng điều đó cần kỹ năng, sự kiên trì và cả may mắn.

Điều quan trọng, theo ông, là thị trường đang bước vào giai đoạn phải vận hành chuyên nghiệp hơn: tính đúng dòng tiền, quản trị thật, tách cảm xúc khỏi vận hành. Chính sách thuế mới có thể gây khó khăn cho hộ kinh doanh nhỏ, nhưng cũng thúc đẩy sự minh bạch, giúp thị trường lành mạnh và bài bản hơn.

Ông Tuấn kết lại bằng một quan điểm trung tính: đi làm thuê không xấu, làm chủ không hẳn sang. Điều quan trọng là mỗi người hiểu rõ khả năng, nguồn lực và mức độ phù hợp của mình. Trong bối cảnh 2026 nhiều biến động, ai đang có công việc ổn định nên trân trọng; ai muốn làm chủ cần chuẩn bị bài bản hơn; và người kinh doanh nhỏ cần được hỗ trợ để không bị bỏ lại phía sau.