Dự thảo báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng lần thứ XIV đã đặt ra hai chỉ tiêu đầy thách thức cho Việt Nam giai đoạn 2026 - 2030, đó là đạt tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hằng năm từ 10% trở lên và GDP bình quân đầu người đạt 8.500 USD vào năm 2030. Trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều khó khăn, việc thực hiện mục tiêu trên là điều không hề dễ dàng.

Không thể tiếp tục dựa vào vốn và lao động truyền thống

TS. Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia kinh tế khẳng định để hiện thực hóa mục tiêu kép này, Việt Nam không thể tiếp tục dựa vào tích lũy vốn và lao động truyền thống.

“Thay vào đó, nền kinh tế phải chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất và đổi mới sáng tạo, với yêu cầu đột phá là đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) phải đạt trên 55% như mục tiêu trong dự thảo đã nêu”, ông Việt nhấn mạnh.

Đồng quan điểm với TS. Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia kinh tế TS. Lê Đăng Doanh cho rằng mô hình tăng trưởng truyền thống của Việt Nam dựa trên các lợi thế lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên và thu hút đầu tư nước ngoài FDI đã đi đến giới hạn.

“Trong nhiều năm, Việt Nam có thể tăng trưởng nhanh nhờ mở rộng sản xuất, tăng đầu tư công và đẩy mạnh xuất khẩu, nhưng mô hình này tạo ra giá trị gia tăng thấp và phụ thuộc nặng vào khu vực FDI. Theo ông, liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước vẫn rất hạn chế, làm cho nền kinh tế khó hình thành chuỗi giá trị nội địa và khó nâng cao năng lực cạnh tranh thực chất. Điều đó có nghĩa Việt Nam đang đứng trước nguy cơ mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình nếu tiếp tục tăng trưởng theo chiều rộng”, vị chuyên gia cảnh báo.

TS. Lê Đăng Doanh nhấn mạnh, động lực tăng trưởng cũ không thể tiếp tục đóng vai trò chủ đạo trong bối cảnh chi phí lao động đang tăng, tài nguyên không còn dồi dào và các yêu cầu phát triển bền vững về môi trường ngày càng khắt khe.

Ông cho rằng, đã đến thời điểm Việt Nam phải chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, để thực hiện được điều này, cải cách thể chế là yêu cầu tiên quyết. Môi trường kinh doanh cần minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và thực sự tạo động lực cho khu vực doanh nghiệp tư nhân phát triển.

TS. Lê Đăng Doanh nhiều lần nhấn mạnh rằng cải cách thể chế hiện nay đang chậm hơn so với nhu cầu của nền kinh tế. Trong khi đó, các quốc gia cạnh tranh trực tiếp với Việt Nam đang đi rất nhanh trong chuyển đổi số, phát triển năng lượng tái tạo và hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ cao.

Ông cảnh báo rằng nếu Việt Nam không thúc đẩy mạnh mẽ cải cách thủ tục hành chính, cải cách thị trường vốn, cải thiện hệ thống pháp lý và nâng cao chất lượng giáo dục, nền kinh tế sẽ mất dần lợi thế cạnh tranh.

Do đó, vấn đề mấu chốt là phải đặt doanh nghiệp tư nhân vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển, bởi đây mới là lực lượng có khả năng đổi mới linh hoạt và tạo ra giá trị gia tăng cao cho nền kinh tế.

Phải làm mới các động lực tăng trưởng

Để đạt được sự chuyển đổi mang tính cách mạng chuyển từ chiều rộng sang chiều sâu, TS. Nguyễn Quốc Việt cho rằng các giải pháp đột phá cần tập trung vào làm mới các động lực tăng trưởng cốt lõi đi kèm các giải pháp hỗ trợ đồng bộ; rút kinh nghiệm từ việc thực hiện 3 đột phá chiến lược giai đoạn từ sau 2013 cho đến 2025, nhất là ở khâu được coi là quan trọng nhất: đột phá về thể chế.

Theo đó, việc đầu tiên cần tiếp tục làm là đẩy mạnh là tạo động lực kích hoạt kinh tế tư nhân.

Theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, khu vực tư nhân đã được được xem là "một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng".

Do đó cần có chính sách và các giải pháp mạnh mẽ để đạt mục tiêu có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp, đóng góp vào GDP từ 55 - 58% như dự thảo báo cáo chính trị đã nêu.

Ngoài ra, TS. Nguyễn Quốc Việt cũng cho rằng các giải pháp cần tập trung vào việc kiên trì cải thiện môi trường kinh doanh bình đẳng, minh bạch, xây dựng khung khổ pháp lý hiện đại, đảm bảo an ninh quyền tài sản và thực thi chính sách cạnh tranh một cách công bằng giữa các khu vực kinh tế (nhà nước, FDI, tư nhân).

Đồng thời có sự phân loại để thực thi các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phù hợp, từ giảm thiểu chi phí tuân thủ pháp lý và thủ tục hành chính cho đến các cơ chế ưu đãi về đất đai (dành quỹ đất sạch trong các khu, cụm công nghiệp mới cho doanh nghiệp nhỏ và vừa) và tín dụng linh hoạt (ví dụ hỗ trợ lãi suất 2%/năm cho dự án đầu tư xanh, kinh tế tuần hoàn).

Bên cạnh đó, dự thảo báo cáo chính trị cũng nhấn mạnh quá trình tái cấu trúc các động lực tăng trưởng, trong đó đặt trọng tâm vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - được xác định là động lực then chốt cho tăng trưởng trong giai đoạn tới.

Muốn vậy, các thể chế mới cần xây dựng đồng bộ và nhanh chóng cho sự hình thành và phát triển của nền kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Các cải cách cũng phải nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, trọng dụng nhân tài và nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ khoa học công nghệ và chuyển đổi số quốc gia, qua đó hiện thực hóa mục tiêu tăng tốc độ tăng năng suất lao động bình quân lên trên 7%/năm.

Vẫn theo TS. Nguyễn Quốc Việt, Việt Nam cần tiếp tục nâng hiệu quả chính sách tài khóa và đầu tư công. Hiệu quả về đầu tư công không chỉ đánh giá dựa trên kết quả giải ngân ngân vốn đầu tư công như giai đoạn trước, mà phải đánh giá được hiệu quả sử dụng nguồn vốn cũng như hiệu quả và tác động kinh tế -xã hội của cơ sở hạ tầng, tài sản công là kết quả hình thành từ quá trình đầu tư công đó. Từ đó, cần đúc rút kinh nghiệm để xây dựng những ưu tiên mang tính chiến lược, trọng điểm trong đầu tư công để chúng thực sự trở thành động lực dẫn dắt, thu hút đầu tư nước ngoài, cũng như đầu tư tư nhân.