Doanh nghiệp Nhật Bản phủ sóng toàn ngành điện tử

Trong số các ngành công nghiệp tại Việt Nam, điện tử là một trong những lĩnh vực thu hút vốn FDI lớn nhất từ Nhật Bản. Tính đến cuối năm 2024, Nhật Bản đứng thứ ba về tổng vốn FDI đăng ký trong lĩnh vực này, với hàng trăm dự án trải rộng tại các địa phương như Bắc Ninh, Thái Nguyên, Hải Phòng, Hà Nội, TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai…

Đầu tư Nhật Bản trong ngành công nghiệp điện tử tại Việt Nam không chỉ giới hạn trong một lĩnh vực cụ thể mà đã mở rộng trên nhiều phân ngành, tạo ra mạng lưới sản xuất – lắp ráp – cung ứng rộng khắp.

Có thể phân chia các dòng sản phẩm điện tử mà doanh nghiệp Nhật Bản tham gia tại Việt Nam thành năm phân ngành lớn: điện tử dân dụng, điện lạnh – gia dụng, linh kiện điện tử, thiết bị điện công nghiệp và điện tử ô tô.

Trong lĩnh vực điện tử dân dụng, nhiều thương hiệu lớn của Nhật từng chiếm lĩnh thị trường Việt Nam như Sony, Toshiba, Panasonic, Sanyo,...

Một trong những nhà đầu tư nổi bật nhất là Canon, tập đoàn điện tử hàng đầu của Nhật Bản, với ba nhà máy lớn đặt tại Bắc Ninh, Thái Nguyên và Hà Nội, chuyên sản xuất máy in, máy photocopy và linh kiện điện tử. Tổng vốn đầu tư của Canon vào Việt Nam đã vượt 300 triệu USD và hiện công ty đang tuyển dụng hàng chục nghìn lao động địa phương.

Panasonic là một tên tuổi khác gắn bó lâu dài với thị trường Việt Nam. Tập đoàn này đã vận hành một chuỗi các nhà máy sản xuất thiết bị điện tử, điện lạnh và điều hòa không khí tại khu công nghiệp Thăng Long (Hà Nội) và khu công nghiệp Bình Dương.

Đặc biệt, từ năm 2021, Panasonic đã chuyển trung tâm nghiên cứu và phát triển từ Indonesia sang Việt Nam, cho thấy tầm nhìn dài hạn đối với thị trường này. Trung tâm R&D tại Hà Nội hiện là một trong những đầu mối phát triển phần mềm và phần cứng cho thị trường Đông Nam Á.

Đối với điện lạnh và điện gia dụng, đầu tư Nhật Bản tập trung tại khu vực phía Nam và vùng ven Hà Nội. Daikin Việt Nam, một thương hiệu hàng đầu về điều hòa không khí, đã đầu tư hơn 3.6 nghìn tỷ đồng (hơn 160 triệu USD) để xây dựng nhà máy tại Hưng Yên với công suất hơn 1 triệu sản phẩm/năm.

Trong khi đó, Mitsubishi Electric và Hitachi cũng duy trì các cơ sở sản xuất điều hòa, quạt máy, máy hút ẩm và các thiết bị dân dụng khác tại TP.HCM và Bình Dương.

Phân ngành linh kiện điện tử là khu vực hút vốn FDI Nhật Bản mạnh nhất hiện nay, với sự tham gia của những tập đoàn công nghiệp hàng đầu như Kyocera, Murata, TDK, Rohm, Nidec, Minebea, hay Sumitomo.

Các doanh nghiệp này không trực tiếp sản xuất thành phẩm điện tử, mà cung cấp các linh kiện thiết yếu cho ngành điện thoại, máy tính, ô tô, máy công nghiệp… với khách hàng bao gồm Apple, Samsung, Tesla. Murata Manufacturing có nhà máy tại Bắc Ninh, chuyên sản xuất tụ điện và cuộn cảm với trị giá hàng trăm triệu USD, trong khi Rohm và Kyocera cũng đang mở rộng nhà máy tại Hà Nam và Bắc Giang để phục vụ chuỗi cung ứng toàn cầu.

Fujitsu cũng có mặt tại Việt Nam từ rất sớm, chủ yếu trong lĩnh vực linh kiện điện tử và công nghệ thông tin. Nhà máy của Fujitsu tại khu công nghệ cao TP.HCM chuyên sản xuất bảng mạch in và các thiết bị kết nối điện tử công suất cao. Công ty cũng đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ kỹ thuật và nghiên cứu cho khách hàng toàn cầu từ cơ sở tại Việt Nam.

Một nhánh đặc biệt là điện tử ô tô, nơi các công ty Nhật Bản chiếm lĩnh hầu hết các hạng mục quan trọng của xe điện và xe hybrid. Denso, công ty sản xuất linh kiện ô tô lớn thứ hai thế giới (thuộc tập đoàn Toyota), hiện có nhà máy tại Hà Nội, Bắc Ninh và Hải Phòng, cung cấp các module điều hòa, bảng điều khiển, cảm biến, ECU… cho cả thị trường trong và ngoài nước.

Ngoài ra, Alps Alpine, Panasonic Automotive và Nippon Seiki cũng tham gia sản xuất màn hình HUD, hệ thống âm thanh và các bộ phận điện tử thông minh trong xe tại Việt Nam.

Nidec, một trong những công ty dẫn đầu thế giới về động cơ điện, đã đầu tư hơn 1 tỷ USD vào khu công nghệ cao TP.HCM. Với hàng loạt nhà máy và trung tâm nghiên cứu, Nidec đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng các sản phẩm điện tử vi cơ – nền tảng cho các thiết bị di động, xe điện, và thiết bị công nghiệp tự động.

Đối với phân ngành thiết bị điện công nghiệp, các thương hiệu như Mitsubishi Electric, Hitachi Industrial và Omron đang cung cấp hệ thống điện trung – cao thế, biến tần, bộ điều khiển tự động, PLC, robot công nghiệp và cảm biến đo lường.

Các sản phẩm này không chỉ phục vụ cho các nhà máy Nhật Bản tại Việt Nam mà còn xuất khẩu sang ASEAN và thị trường toàn cầu.

Lan tỏa công nghệ, nâng tầm công nghiệp hỗ trợ Việt Nam

Sự hiện diện mạnh mẽ của doanh nghiệp điện tử Nhật không chỉ mang lại nguồn vốn và việc làm, mà còn tác động sâu rộng đến nền tảng công nghệ và chất lượng lao động kỹ thuật của Việt Nam. Mô hình “kaizen” – cải tiến liên tục – và quản trị sản xuất chuẩn mực Nhật Bản đã được nhiều doanh nghiệp nội địa học hỏi, ứng dụng.

Thông qua các nhà máy và trung tâm kỹ thuật, Nhật Bản đã đào tạo hàng chục nghìn kỹ sư, công nhân có tay nghề cao tại Việt Nam. Những người này sau đó trở thành lực lượng nòng cốt cho ngành điện tử, không ít người đã khởi nghiệp doanh nghiệp phụ trợ hoặc trở thành chuyên gia cho các công ty khác. Đây là tác động lan tỏa quan trọng mà không phải dòng vốn FDI nào cũng đem lại.

Về công nghiệp hỗ trợ, theo thống kê của Bộ Công Thương, gần 70% doanh nghiệp cung ứng cấp 1 cho các tập đoàn Nhật Bản hiện là doanh nghiệp trong nước. Sự gắn kết chặt chẽ này tạo động lực cho việc đầu tư máy móc chính xác, tiêu chuẩn hóa sản xuất và xây dựng hệ thống quản trị chất lượng ISO, 5S, TPM…

Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp Nhật còn đưa Việt Nam vào chiến lược “Smart Factory” – nhà máy thông minh – với việc tích hợp cảm biến IoT, quản lý dữ liệu từ xa, và số hóa quy trình. Đây là bước đi phù hợp với xu hướng công nghiệp 4.0 và là cơ hội để Việt Nam nâng tầm năng lực sản xuất.

Chính phủ Việt Nam cũng đang tích cực thúc đẩy chính sách hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ cao, đặc biệt là các trung tâm R&D trong ngành điện tử. Với nền tảng hợp tác chặt chẽ, nhiều tập đoàn Nhật đang cân nhắc nâng cấp vai trò của Việt Nam trong hệ thống toàn cầu – từ lắp ráp sang thiết kế, sáng tạo và thử nghiệm công nghệ mới.

Trong tương lai, khi điện tử tiêu dùng dần nhường chỗ cho các lĩnh vực như thiết bị y tế, trí tuệ nhân tạo, xe điện, cảm biến thông minh – Việt Nam có thể tiếp tục trở thành trung tâm sản xuất và phát triển sản phẩm của doanh nghiệp Nhật nếu biết tận dụng hiệu quả nguồn lực, chính sách và lực lượng kỹ sư chất lượng cao.