'Ma trận' dữ liệu đang kìm hãm doanh nghiệp

Khi các yêu cầu về ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) trở thành rào cản kỹ thuật trong thương mại toàn cầu, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn đang loay hoay tìm lối ra từ một ma trận các tiêu chuẩn và báo cáo. Câu trả lời không nằm ở những dự án đắt đỏ, mà bắt đầu từ những thay đổi căn bản trong tư duy quản trị và sự kết nối giữa chính sách với thực tiễn.

Vấn đề cốt lõi mà hầu hết doanh nghiệp đang đối mặt, theo ông Phạm Văn Đồng, Giám đốc Công ty Tư vấn Năng suất & Chất lượng Quốc Tế IPQ, không phải là thiếu ý chí hay nguồn lực, mà là một sự tách rời nguy hiểm trong hệ thống quản lý. "ESG, quản lý chất lượng và chuyển đổi số đang được vận hành như những ốc đảo riêng biệt. Hệ quả là số liệu thiếu và yếu, thu thập thủ công, không liên thông, dẫn đến những báo cáo chậm trễ và thiếu tính xác thực", ông Đồng phân tích.

Sự phân mảnh này tạo ra một nghịch lý: doanh nghiệp có thể đạt chứng chỉ ISO, lắp đặt điện mặt trời, nhưng lại không thể chứng minh một cách thuyết phục hiệu quả của những nỗ lực này cho đối tác quốc tế.

Ông Đồng nhấn mạnh nguyên tắc then chốt: "Bạn không thể quản lý thứ bạn không thể đo lường". Khoảng cách giữa hành động và khả năng đo lường, báo cáo minh bạch chính là rào cản vô hình khiến ESG trở thành gánh nặng thay vì cơ hội.

Thực trạng này dẫn đến một hệ lụy sâu xa hơn: các nguồn lực đầu tư cho ESG không tạo ra giá trị gia tăng rõ rệt cho hoạt động cốt lõi, làm giảm động lực chuyển đổi của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ vốn có nguồn lực hạn chế.

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đang rơi vào tình trạng khó khăn khi dữ liệu năng lượng vẫn được ghi chép thủ công từng ngày, thông tin phát thải chủ yếu dựa trên ước tính sơ sài, trong khi các số liệu về mặt xã hội như an toàn lao động và phúc lợi lại nằm rải rác ở nhiều phòng ban khác nhau. Hệ quả là các báo cáo ESG thường được "gia công" vào cuối kỳ mà không có một hệ thống theo dõi xuyên suốt và minh bạch.

Bà Đỗ Thị Thúy Hương - Phó Chủ tịch Hiệp hội công nghiệp phụ trợ Việt Nam (VASI) chia sẻ thực tế từ cộng đồng doanh nghiệp: "Các doanh nghiệp kỳ vọng ESG trở thành 'cơ hội' nhưng đang gặp khó khăn trong việc chuẩn hóa chuỗi cung ứng và tiếp cận công nghệ tiết kiệm năng lượng". Thực chất, ẩn sau những khó khăn này là bài toán cốt lõi về một hệ thống dữ liệu tích hợp có khả năng cung cấp bằng chứng đáng tin cậy cho các cam kết ESG.

Điều nghịch lý là trong khi khung pháp lý từ Nhà nước đã dần được hoàn thiện với những định hướng rõ ràng và áp lực từ thị trường quốc tế đã hiện hữu, thì khoảng trống dữ liệu này vẫn đang tạo ra một vực thẳm ngăn cách giữa mong muốn và khả năng thực thi của doanh nghiệp. Khoảng cách này theo các chuyên gia, không chỉ làm chậm quá trình chuyển đổi mà còn có nguy cơ khiến doanh nghiệp đánh mất những cơ hội quý giá trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Lối thoát thông minh: Tích hợp ESG vào gốc rễ vận hành

Theo các chuyên gia, giải pháp cho cuộc khủng hoảng dữ liệu này không nằm ở việc đầu tư những phần mềm báo cáo ESG đắt đỏ và riêng lẻ, mà ở một cách tiếp cận triệt để hơn: tích hợp ESG vào chính hệ thống quản lý sản xuất và vận hành hiện có.

Ông Phạm Văn Đồng đã đưa ra một lộ trình 5 cấp độ được ví như "kim chỉ nam" cho doanh nghiệp: "Chuẩn hóa -> Số hóa -> Tích hợp -> Tối ưu -> Tự động hóa". Ông cảnh báo: "Nếu không chuẩn hóa, số hóa chỉ là rối hóa", nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng nền tảng vững chắc ngay từ đầu.

Ông Đồng giải thích cơ chế "làm một - đạt ba": "Tích hợp ESG vào Lean + IATF/ISO giúp ban quản lý tập trung, dữ liệu tập trung và ra quyết định tốt hơn. Kết quả là chúng ta đạt đồng thời: Năng suất + Chất lượng + Bền vững". Trên thực tế, khi một doanh nghiệp số hóa VSM (Sơ đồ dòng giá trị), họ có thể tự động tính toán được lượng nguyên vật liệu tiêu hao và phát thải.

Việc áp dụng MES (Hệ thống điều hành sản xuất) cho phép theo dõi thời gian thực năng lượng tiêu thụ theo từng máy móc. Còn số hóa 5S và an toàn lao động sẽ cung cấp ngay lập tức dữ liệu về chỉ số S (Xã hội). Lúc này, báo cáo ESG không còn là gánh nặng cuối kỳ, mà đã trở thành sản phẩm phụ tự nhiên của một hệ thống vận hành tinh gọn và minh bạch.

Nghĩa là thay vì coi việc ESG là một nhiệm vụ riêng, tốn kém, thì ta hãy lồng ghép ngay nó vào những việc ta vẫn làm hằng ngày để giữ nhà máy chạy trơn tru và sản phẩm đạt chuẩn thì tự khắc, cái đích 'bền vững' sẽ nằm ngay trên con đường chúng ta đi, chứ không phải là một ngã rẽ tốn kém khác.

Câu chuyện của Hanel PT là một minh chứng sinh động cho cách tiếp cận này. Thay vì coi ESG là một dự án riêng lẻ, họ đã thực hiện "Chuyển đổi kép số và xanh", nơi dữ liệu từ các dây chuyền sản xuất và các thiết bị tiết kiệm năng lượng được số hóa toàn diện và trở thành cơ sở dữ liệu nền tảng cho báo cáo ESG. "ESG không phải chi phí mà là công cụ lãnh đạo bản lĩnh, là tương lai của doanh nghiệp", ông Nguyễn Đức Tùng - Phó Tổng Giám đốc Hanel PT cho biết.

Theo bà Phạm Thị Ngọc Thủy - Giám đốc Văn phòng Ban IV, khung pháp lý và chính sách ESG trong nước chính là nền tảng then chốt để doanh nghiệp định hướng và hành động. Việt Nam đã và đang xây dựng một hệ thống chính sách đồng bộ nhằm hiện thực hóa cam kết Net Zero 2050, bao gồm các quy định về kinh tế tuần hoàn, sử dụng năng lượng tái tạo và quản lý phát thải.

Khung pháp lý này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu quốc tế mà còn mở ra cơ hội tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi và hỗ trợ kỹ thuật từ Nhà nước. Nó đóng vai trò như một "la bàn" giúp doanh nghiệp chuyển đổi một cách chủ động và có hệ thống, thay vì bị động ứng phó.

Hành trình "hậu ESG" của doanh nghiệp Việt không còn là cuộc chạy đua viết báo cáo, mà là một cuộc cách mạng về quản trị dữ liệu. Khoảng trống số liệu, nếu được lấp đầy bằng một chiến lược tích hợp thông minh, sẽ không còn là điểm yếu mà trở thành bệ phóng số vững chắc.

Ông Đồng khẳng định: "Đó mới là ESG thực sự tạo ra giá trị!" - giá trị không chỉ cho việc tuân thủ, mà cho chính năng lực cạnh tranh cốt lõi của doanh nghiệp trong cuộc chơi toàn cầu đầy khắc nghiệt này, nơi dữ liệu minh bạch đang trở thành đồng tiền chung mới trong thương mại quốc tế.