Năm 2025 đánh dấu những chuyển biến đáng chú ý trong thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam, khi FDI tiếp tục tăng trưởng ổn định, còn các dòng vốn đầu tư gián tiếp bắt đầu khởi sắc nhờ thị trường tài chính phục hồi và chính sách điều hành linh hoạt.

Tuy vậy, sự khác biệt về vai trò, mức độ tác động và tính bền vững giữa các dòng vốn vẫn đặt ra nhiều vấn đề cần nhìn nhận thấu đáo trong bối cảnh cạnh tranh thu hút đầu tư ngày càng gay gắt.

PV VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với TS. Phan Hữu Thắng - Chủ tịch Liên chi hội tài chính KCN Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính) để làm rõ nội dung này.

- Ông đánh giá như thế nào về sự "phân vai" giữa các dòng vốn trong bức tranh đầu tư nước ngoài vào Việt Nam hiện nay?

TS. Phan Hữu Thắng: Bước vào thời điểm cuối năm 2025, chuẩn bị sang năm 2026, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã trở thành một nguồn lực quen thuộc và quan trọng đối với cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Hầu hết doanh nghiệp, ở bất kỳ quy mô hay mức độ phát triển nào, đều mong muốn thiết lập mối quan hệ với dòng vốn này.

Không chỉ mang lại nguồn lực tài chính, FDI còn gắn với hàng hóa, nguồn nhân lực, kinh nghiệm quản lý và mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế, qua đó hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam phát triển toàn diện. Một lợi thế lớn của FDI là mức độ rủi ro thấp hơn đáng kể so với các hình thức đầu tư gián tiếp nước ngoài.

Bên cạnh FDI, Việt Nam còn hai nguồn vốn đầu tư gián tiếp quan trọng khác là FII và FPI. Đây là những dòng vốn cần được quan tâm phát triển hiệu quả trong giai đoạn phát triển tiếp theo của nền kinh tế.

FII (Foreign Indirect Investment - đầu tư gián tiếp nước ngoài) là dòng vốn đầu tư vào thị trường tài chính của một quốc gia, chủ yếu thông qua các công cụ như cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ có giá. Khác với đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), FII thường được thực hiện thông qua các định chế tài chính trung gian như quỹ đầu tư, công ty quản lý tài sản hoặc thông qua việc nhà đầu tư nước ngoài trực tiếp mua bán chứng khoán niêm yết trên thị trường, với mục tiêu chính là tìm kiếm lợi nhuận trong ngắn hạn.

Về bản chất, FII là hình thức đầu tư gián tiếp, tập trung vào lợi nhuận tài chính hơn là tham gia quản lý hay kiểm soát hoạt động của doanh nghiệp. Dòng vốn này vận động linh hoạt, dựa trên kỳ vọng chênh lệch giá và lãi suất, qua đó góp phần gia tăng nhanh tính thanh khoản cho thị trường chứng khoán và thúc đẩy sự phát triển của các sản phẩm tài chính. Đồng thời, sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài thông qua FII cũng góp phần cải thiện mức độ minh bạch và chuẩn mực vận hành của thị trường tài chính.

Tuy nhiên, FII cũng là dòng vốn nhạy cảm với các biến động kinh tế, xã hội. Do đặc điểm ngắn hạn và tính linh hoạt cao, dòng vốn này có thể bị rút ra nhanh chóng khi môi trường vĩ mô, chính sách hoặc tâm lý thị trường thay đổi, qua đó tiềm ẩn nguy cơ gây bất ổn cho thị trường tài chính trong nước nếu không được quản lý và giám sát hiệu quả.

So sánh giữa FII và FDI cho thấy sự khác biệt rõ rệt về mục tiêu và tác động. Nếu FII mang tính gián tiếp, ngắn hạn, không gắn với quyền kiểm soát doanh nghiệp và không đầu tư vào các dự án sản xuất, kinh doanh cụ thể, thì FDI lại là dòng vốn đầu tư trực tiếp, dài hạn, gắn với việc xây dựng nhà máy, thành lập doanh nghiệp và tham gia quản lý, điều hành hoạt động sản xuất, kinh doanh. Chính sự khác biệt này khiến FII và FDI không đối lập mà mang tính bổ trợ cho nhau, phù hợp với các giai đoạn phát triển khác nhau của nền kinh tế.

Trong khi đó, FPI (Foreign Portfolio Investment - đầu tư danh mục nước ngoài) là hình thức đầu tư gián tiếp, trong đó nhà đầu tư nước ngoài mua các tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu hoặc chứng chỉ quỹ nhằm tìm kiếm lợi nhuận, nhưng không tham gia vào hoạt động quản lý hay điều hành doanh nghiệp. Khác với đầu tư trực tiếp, FPI mang tính thụ động, linh hoạt và tập trung chủ yếu vào hiệu quả tài chính của danh mục đầu tư.

Về bản chất, nhà đầu tư FPI chỉ nắm giữ các tài sản tài chính có khả năng sinh lời trên thị trường chứng khoán, thay vì trực tiếp thành lập doanh nghiệp, xây dựng nhà máy hay can dự vào hoạt động sản xuất, kinh doanh. Mục tiêu chính của dòng vốn này là đa dạng hóa danh mục, tối ưu hóa lợi nhuận và bảo đảm tính thanh khoản.

Các hình thức FPI phổ biến bao gồm việc mua cổ phiếu của doanh nghiệp Việt Nam niêm yết trên thị trường chứng khoán, đầu tư vào các quỹ mở, quỹ ETF (Exchange Traded Fund - quỹ hoán đổi danh mục) ở nước ngoài, hoặc mua trái phiếu chính phủ và trái phiếu doanh nghiệp của các quốc gia khác.

So sánh giữa FPI và FDI cho thấy sự khác biệt rõ ràng về mức độ tham gia và tác động đối với nền kinh tế. Nếu FPI là hình thức đầu tư thụ động, không gắn với quyền quản lý hay kiểm soát doanh nghiệp, thì FDI lại là dòng vốn đầu tư trực tiếp, dài hạn, gắn với việc thành lập doanh nghiệp, đầu tư vào cơ sở sản xuất và tham gia điều hành hoạt động kinh doanh. Chính vì vậy, FPI thường phản ánh kỳ vọng ngắn và trung hạn của nhà đầu tư đối với thị trường tài chính, trong khi FDI thể hiện cam kết dài hạn đối với nền kinh tế tiếp nhận đầu tư.

- Trước những tín hiệu tích cực của thị trường chứng khoán và các chính sách mới được ban hành, ông đánh giá như thế nào về mức độ hấp dẫn và tính bền vững của thị trường tài chính Việt Nam đối với nhà đầu tư nước ngoài?

TS. Phan Hữu Thắng: Dưới sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc tập trung sử dụng hiệu quả các nguồn lực để phát triển kinh tế, xã hội trong năm 2025, trong đó có các nguồn vốn nước ngoài thông qua nhiều kênh đầu tư khác nhau, bức tranh đầu tư gián tiếp vào Việt Nam đã ghi nhận những tín hiệu tích cực. Động lực quan trọng đến từ sự phục hồi và tăng trưởng ấn tượng của thị trường chứng khoán, qua đó thu hút mạnh mẽ dòng vốn đầu tư gián tiếp từ nước ngoài.

Cụ thể, trong 8 tháng đầu năm 2025, chỉ số VN-Index tăng 33% so với cuối năm 2024, qua đó gia tăng đáng kể sức hấp dẫn của thị trường chứng khoán Việt Nam đối với các nhà đầu tư FII. Mặc dù đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong năm 2025 đã đạt mức kỷ lục cả về vốn đăng ký và vốn thực hiện, nhưng dòng vốn đầu tư gián tiếp, đặc biệt là FII, cũng đã có những bước phát triển đáng chú ý, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Dù các số liệu tổng hợp cụ thể về quy mô FII chưa được công bố đầy đủ trong các báo cáo chính thức về đầu tư nước ngoài năm 2025, song nhiều tín hiệu cho thấy dòng vốn này đang gia tăng tích cực, phản ánh niềm tin của nhà đầu tư vào sự phát triển ổn định và hiệu quả của thị trường tài chính cũng như nền kinh tế Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.

Đối với dòng vốn đầu tư danh mục (FPI), năm 2025 được đánh giá là có nhiều điểm sáng nhờ các chính sách hỗ trợ mang tính đột phá của Chính phủ và các bộ, ngành liên quan. Việc ban hành Nghị định 69/2025/NĐ-CP ngày 18/3/2025 sửa đổi, bổ sung quy định về nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần của tổ chức tín dụng Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư đủ điều kiện tham gia thị trường.

Tiếp đó, Nghị định 09/2025/NĐ-CP ban hành tháng 5/2025 cho phép nâng giới hạn sở hữu nước ngoài tại một số ngân hàng lên 49%, cùng với Thông tư 03/2025/TT-NHNN đơn giản hóa thủ tục mở tài khoản cho nhà đầu tư nước ngoài, đã góp phần tháo gỡ nhiều rào cản kỹ thuật.

Nhờ những chính sách này, dòng vốn FPI trong năm 2025 có dấu hiệu khởi sắc, hỗ trợ mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán, góp phần ổn định thị trường tài chính, kinh tế vĩ mô và gia tăng sức hấp dẫn của môi trường đầu tư Việt Nam đối với các nguồn vốn quốc tế.

Đánh giá tổng thể tình hình đầu tư nước ngoài tại Việt Nam cho thấy, FDI vẫn giữ vai trò quan trọng nhất trong phát triển kinh tế, xã hội và tiếp tục là nguồn vốn ngoại mang tính đầu tàu. Theo dự báo của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Tài chính), năm 2025 tổng vốn FDI đăng ký dự kiến đạt khoảng 39 tỷ USD, tăng nhẹ so với mức 38,2 tỷ USD của năm 2024; riêng hoạt động góp vốn, mua cổ phần ước đạt khoảng 6,5 tỷ USD.

Những con số này cho thấy trên thực tế chưa tồn tại một “cuộc chạy đua” giữa các dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, bởi mỗi loại hình vốn, từ FDI đến FII và FPI, có đặc thù riêng và chịu sự điều tiết của các chính sách khác nhau, phù hợp với từng giai đoạn phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên, việc thúc đẩy mạnh mẽ hơn và nâng cao chất lượng các dòng vốn đầu tư gián tiếp sẽ góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của môi trường đầu tư, qua đó cải thiện vị thế của Việt Nam trên bản đồ đầu tư quốc tế.

- Bước sang năm 2026, Việt Nam cần ưu tiên những giải pháp nào để vừa giữ vững vai trò chủ lực của FDI, vừa nâng cao chất lượng dòng vốn đầu tư gián tiếp, thưa ông?

TS. Phan Hữu Thắng: Bước sang năm 2026, Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức trong thu hút đầu tư nước ngoài. Bối cảnh kinh tế, chính trị thế giới tiếp tục tiềm ẩn những yếu tố bất ổn, trong khi cạnh tranh thu hút vốn giữa các quốc gia trong khu vực như ASEAN và Ấn Độ ngày càng gay gắt.

Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu do căng thẳng thương mại và đầu tư quốc tế có thể tác động đến các ngành mà Việt Nam đang có lợi thế như điện tử, tiêu dùng, bán dẫn, dệt may hay đồ nội thất. Đồng thời, yêu cầu chuyển đổi xanh và phát triển bền vững cũng buộc Việt Nam phải thận trọng hơn trong việc lựa chọn và sàng lọc các dự án đầu tư.

Bên cạnh đó, khi thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng rộng rãi, cạnh tranh thu hút đầu tư sẽ không còn dựa chủ yếu vào ưu đãi thuế mà chuyển sang các yếu tố phi thuế quan như hạ tầng, đất đai, chất lượng nguồn nhân lực và thủ tục hành chính. Đây đều là những lĩnh vực mà Việt Nam vẫn còn tồn tại một số điểm nghẽn, có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các doanh nghiệp FDI trong thời gian tới.

Để nâng cao chất lượng và hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt là đối với các dòng vốn đầu tư gián tiếp, cần có các báo cáo định kỳ chi tiết hơn về tình hình và kết quả thu hút FII và FPI theo chu kỳ 6 tháng và hằng năm, tương tự như cách đang thực hiện đối với FDI. Thực tiễn cho thấy FDI vẫn là nguồn vốn ngoại chủ lực, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội qua nhiều giai đoạn.

Do đó, các cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam cần tiếp tục thực hiện nhất quán các chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ về hợp tác đầu tư nước ngoài, đặc biệt là Nghị quyết số 50-NQ/TW, Nghị quyết số 58/NQ-CP và Quyết định số 308/QĐ-TTg, trên tinh thần đổi mới tư duy, thống nhất hành động trong toàn hệ thống quản lý từ Trung ương đến địa phương, nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả của dòng vốn đầu tư nước ngoài trong giai đoạn tới.

Trong bối cảnh đó, việc thúc đẩy mạnh mẽ và nâng cao chất lượng các dòng vốn đầu tư gián tiếp, song song với việc duy trì vai trò chủ lực của FDI, sẽ góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của môi trường đầu tư Việt Nam và củng cố vị thế của nền kinh tế trên trường quốc tế.

Trân trọng cảm ơn ông!