Thành lập sàn để minh bạch và có sự giám sát

Theo số liệu thống kê của Coin Market Cap, hiện nay trên toàn cầu có khoảng 2,4 triệu loại tiền kỹ thuật số, gấp hơn 20.000 lần số lượng các đồng tiền pháp định đang lưu hành. Tại Việt Nam, ước tính có hơn 20 triệu người đã và đang sở hữu các loại tài sản số, tiền kỹ thuật số. Nhu cầu đầu tư là hiện hữu, giao dịch liên quan đến tiền kỹ thuật số ngày càng gia tăng, tuy nhiên Việt Nam vẫn chưa công nhận đây là một loại tài sản hay phương tiện thanh toán hợp pháp.

Điều này khiến các giao dịch chủ yếu diễn ra “ngầm” hoặc thông qua các nền tảng ở nước ngoài, dẫn đến tình trạng Nhà nước thất thu thuế, trong khi nhà đầu tư đối diện với nguy cơ lừa đảo. Thực trạng này cho thấy sự cần thiết và cấp thiết trong việc xây dựng khung pháp lý để quản lý tiền kỹ thuật số.

Tại tọa đàm “Xây dựng Khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số”, các chuyên gia và luật sư đã đưa ra nhiều đề xuất và tham chiếu mô hình quốc tế nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý còn thiếu. Bên cạnh việc rà soát lại toàn diện hệ thống pháp luật Việt Nam, ThS Nguyễn Nhật Thanh (Trường Đại học Luật TP. HCM) nhấn mạnh rằng, Trước tiên, cần xác định rõ bản chất của tiền kỹ thuật số trong hệ thống pháp luật dân sự Việt Nam. Nếu được công nhận là một loại tài sản, tiền kỹ thuật số sẽ có cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền sở hữu của các cá nhân, đồng thời tạo điều kiện cho Nhà nước quản lý và thu thuế từ các giao dịch liên quan.

Tiếp theo, cần xây dựng sàn giao dịch tiền kỹ thuật số để đảm bảo hoạt động mua bán diễn ra minh bạch và có sự giám sát. Vì đây là mô hình mới và có thể tác động lớn đến nền kinh tế, các sàn giao dịch ban đầu nên được đặt dưới sự quản lý của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền nhằm kiểm soát rủi ro kịp thời. Khi thiết lập sàn giao dịch, cần quy định rõ tiêu chí niêm yết, ưu tiên các đồng tiền kỹ thuật số đã được công nhận rộng rãi và có tính minh bạch cao như Bitcoin (BTC) hay Ether (ETH).

Bên cạnh đó, các sàn giao dịch phải thực hiện xác minh danh tính khách hàng và kiểm soát nội dung giao dịch nhằm ngăn chặn các hành vi phi pháp như rửa tiền hay tài trợ khủng bố. Đồng thời, cần triển khai các cơ chế bảo vệ nhà đầu tư như ký quỹ, mua bảo hiểm hoặc sử dụng tài sản bảo đảm để giảm thiểu rủi ro.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA), cho biết Việt Nam đang đề xuất mô hình sandbox và sàn giao dịch thí điểm cho tài sản số. Theo ông, sàn giao dịch thí điểm có sự quản lý tập trung, giúp kiểm soát rủi ro tốt hơn dưới sự giám sát của cơ quan quản lý, phù hợp với bối cảnh hiện tại.

Trong khi đó, mô hình sandbox có độ linh hoạt cao hơn, cho phép thử nghiệm nhiều sản phẩm hơn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý, thường chỉ phù hợp với môi trường thử nghiệm ở phạm vi hẹp và hướng đến thị trường quốc tế. Chủ tịch VBA nhấn mạnh rằng, việc triển khai sàn giao dịch thí điểm sẽ giúp minh bạch hóa thị trường, mở rộng kênh huy động vốn và thu hút thêm nhà đầu tư.

Yêu cầu trụ sở, nhân sự cấp cao ở Việt Nam

LS Lê Minh Phiếu (LMP Lawyers) lưu ý rằng, hiện nay phần lớn các sàn giao dịch có trụ sở ở nước ngoài, gây khó khăn trong việc quản lý. Ông đề xuất quy định bắt buộc các sàn phải có văn phòng hoặc chi nhánh tại Việt Nam để đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư trong nước. Theo ông, thay vì Nhà nước đứng ra lập sàn, cần tạo môi trường pháp lý thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân triển khai sàn giao dịch “made in Vietnam”, qua đó hình thành hệ sinh thái giao dịch tiền kỹ thuật số trong nước.

Đồng quan điểm, GS.TS Đỗ Văn Đại, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP. HCM, nhấn mạnh rằng nếu công ty cung cấp dịch vụ giao dịch tài sản số không đặt trụ sở hoàn toàn tại Việt Nam thì vẫn phải có bộ phận đại diện và chịu trách nhiệm pháp lý rõ ràng. Ông cho rằng quy định đối với sàn giao dịch tiền kỹ thuật số nên tương tự như đối với ngân hàng, bởi tính chất tương đồng trong việc xử lý giao dịch tài chính.

Đại diện doanh nghiệp AlphaTrue cũng chia sẻ kinh nghiệm quốc tế khi nhấn mạnh rằng, ở nhiều quốc gia có khung pháp lý về tiền mã hóa, quy định về nhân sự quản lý sàn rất chặt chẽ. Tại Thái Lan, ngoài yêu cầu về trụ sở, sàn còn phải có ít nhất một nhân sự cấp cao cư trú tại quốc gia này, điều kiện tương tự cũng được áp dụng tại châu Âu.

Một trong những vấn đề quan trọng khác được các chuyên gia đề cập là bảo vệ nhà đầu tư khi tham gia giao dịch trên sàn. GS.TS Đỗ Văn Đại đặt vấn đề rằng khi xảy ra tranh chấp, thừa kế hay thất thoát tài sản, ai sẽ là bên chịu trách nhiệm xử lý? Trả lời câu hỏi này, ông Phan Đức Trung cho biết sàn giao dịch chính là đơn vị chịu trách nhiệm, và VBA đang phối hợp với cơ quan chức năng để giải quyết các vụ việc liên quan.

Theo ông, hiện có nhiều sàn hoạt động tại Việt Nam nhưng không phối hợp khi xảy ra tranh chấp, thậm chí yêu cầu người dùng giải quyết theo pháp lý tại quốc gia khác. VBA đã từng gửi công văn cảnh báo, nêu tên các sàn không hỗ trợ người tiêu dùng, điều này càng cho thấy sự cấp thiết của một khung pháp lý rõ ràng.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Gray Chen, CEO Bitget, cho rằng nếu các sàn giao dịch có cơ chế bảo vệ nhà đầu tư tốt thì tranh chấp sẽ ít xảy ra hơn. Một trong những giải pháp được Bitget áp dụng là Quỹ Bảo vệ Bitget (Bitget Protection Fund), được thiết lập nhằm bảo vệ tài sản của người dùng trong trường hợp sự cố an ninh nghiêm trọng, như tấn công mạng. Gần đây, Bitget công bố giá trị Quỹ Bảo vệ duy trì ở mức trung bình 623 triệu USD trong tháng 2/2025, góp phần đảm bảo tài chính cho người dùng trước những biến động của thị trường.