Trên thế giới, nhiều quốc gia đã sớm ban hành các khung pháp lý để quản lý thị trường tài sản số và có cơ chế bảo vệ nhà đầu tư. Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc quản lý thị trường này chỉ mới ở giai đoạn khởi đầu khi Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số vào tháng 6/2025. Điều này khiến các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư cá nhân, đang phải đối mặt với không ít rủi ro.

Vấn đề đặt ra là cơ quan quản lý nhà nước cần làm gì để kịp thời bảo vệ các nhà đầu tư nhưng không cản trở việc đổi mới sáng tạo trong phát triển công nghệ số, tài sản số. Xung quanh vấn đề này, VietnamFinance đã có cuộc trao đổi với Luật sư Phan Vũ Tuấn, Trưởng văn phòng Luật sư Phan Law Vietnam, Chi Hội Blockchain TP. HCM.

Theo ông, vì sao việc bảo vệ các nhà đầu tư trên thị trường tài sản số lại trở nên quan trọng và cấp thiết trong bối cảnh hiện nay?

Ông Phan Vũ Tuấn: Mặc dù Luật Công nghiệp Công nghệ số được Quốc hội thông qua trong tháng 6/2025 đã nghiêm cấm các hành vi lợi dụng hoạt động công nghiệp công nghệ số để xâm phạm lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, quyền con người, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, cũng như vi phạm sở hữu trí tuệ (SHTT), sử dụng sản phẩm/dịch vụ công nghệ số để vi phạm pháp luật.

Tuy nhiên, do chưa có các văn bản hướng dẫn chi tiết và cơ chế giám sát hiệu quả trong giai đoạn hiện nay, nhà đầu tư cá nhân - những người thường ít có kinh nghiệm và khả năng tiếp cận thông tin chuyên sâu - dễ trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo, thao túng thị trường hoặc các hoạt động bất hợp pháp khác trong lĩnh vực tài sản số.

Do đó, có thể nhận thấy rằng việc bảo vệ nhà đầu tư trong lĩnh vực tài sản số là cấp thiết bởi thị trường này tiềm ẩn nhiều rủi ro do khung pháp lý còn sơ khai, thiếu hướng dẫn cụ thể, thách thức về an ninh mạng và bảo vệ SHTT, cũng như sự chồng chéo trong quản lý. Điều này đặc biệt quan trọng đối với nhà đầu tư cá nhân - những người cần được trang bị các cơ chế bảo vệ vững chắc để đảm bảo an toàn cho tài sản của họ, qua đó thúc đẩy sự phát triển lành mạnh, bền vững của thị trường tài sản số tại Việt Nam.

Như ông có đề cập, tháng 6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số, đánh dấu bước ngoặt cho ngành tài sản số tại Việt Nam. Tuy nhiên, đây mới là những quy định chung nhất. Theo ông, cần lưu ý những nội dung gì khi xây dựng các văn bản dưới luật để giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư khi tham gia vào thị trường này?

Ông Phan Vũ Tuấn: Luật Công nghiệp Công nghệ số có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026, là một nền tảng pháp lý quan trọng nhằm định hình sự phát triển của công nghiệp công nghệ số tại Việt Nam.

Luật đã định nghĩa “tài sản số” là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, được tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bởi công nghệ số trên môi trường điện tử. Đồng thời, Luật cũng đã phân loại tài sản số, bao gồm tài sản ảo và tài sản mã hóa và quan trọng là đã loại trừ chứng khoán, các dạng số của tiền pháp định và các tài sản tài chính khác khỏi phạm vi của tài sản ảo và tài sản mã hóa theo Luật này.

Bước đi quan trọng tiếp theo là xây dựng các văn bản dưới luật để hướng dẫn thực hiện. Đây là điều rất quan trọng để giảm thiểu rủi ro cho các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân, khi tham gia vào thị trường tài sản số.

Đầu tiên, theo tôi, cần có các quy định cụ thể về thẩm quyền và nội dung quản lý tài sản số, cũng như phân loại chi tiết hơn các loại tài sản số.

Thứ hai, đối với cơ chế Sandbox (Điều 8 Luật Công nghiệp Công nghệ số) cho phép thử nghiệm công nghệ, cần làm rõ các tiêu chí đánh giá và quy trình phê duyệt theo hướng tạo điều kiện cho các startup công nghệ.

Thứ ba, về rủi ro về an toàn, an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu (Điều 10 và Điều 26 Luật Công nghiệp Công nghệ số), Luật quy định rằng các cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoặc liên quan đến hoạt động công nghiệp công nghệ số phải tuân thủ pháp luật về an toàn thông tin mạng, an ninh mạng, pháp luật về dữ liệu và dữ liệu cá nhân. Mặc dù vậy, các quy định về dữ liệu xuyên biên giới và bảo mật trí tuệ nhân tạo (AI) vẫn chưa rõ ràng. Điều này có thể ảnh hưởng đến tính bảo mật và toàn vẹn của tài sản số nếu chúng được lưu trữ hoặc giao dịch qua các nền tảng sử dụng dịch vụ đám mây quốc tế mà không có quy định rõ ràng về lưu trữ dữ liệu trong nước.

Thứ tư là vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) (Điều 12, Điều 34 Luật Công nghiệp Công nghệ số). Luật nghiêm cấm hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trong công nghiệp công nghệ số. Thông tin về quyền sở hữu trí tuệ cũng là một phần của cơ sở dữ liệu công nghiệp công nghệ số quốc gia. Tuy nhiên, việc thực hiện các quy trình đăng ký bảo hộ SHTT liên quan đến tài sản số cần hướng dẫn rõ ràng. Điều này đặc biệt quan trọng sau khi Nghị định 133/2025/NĐ-CP quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học Và Công nghệ được ban hành, đưa ra các trách nhiệm và nghĩa vụ của UBND cấp tỉnh có liên quan trực tiếp đến mảng SHTT.

Thứ năm là về thẩm quyền (Điều 5 Luật Công nghiệp Công nghệ số), mặc dù có sự phân công trách nhiệm quản lý nhà nước giữa Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ và các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố, nhưng đối với các lĩnh vực mới và phức tạp như tài sản số, dễ phát sinh xung đột quyền hạn nếu không có hướng dẫn rõ ràng về giới hạn thẩm quyền và phối hợp. Điều này có thể gây khó khăn trong việc giải quyết các tranh chấp hoặc vấn đề pháp lý phát sinh trên thị trường tài sản số, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của nhà đầu tư cá nhân.

Việc bảo vệ nhà đầu tư trong lĩnh vực tài sản số là cấp thiết bởi thị trường này tiềm ẩn nhiều rủi ro do khung pháp lý còn sơ khai, thiếu hướng dẫn cụ thể, thách thức về an ninh mạng và bảo vệ SHTT, cũng như sự chồng chéo trong quản lý. Điều này đặc biệt quan trọng đối với nhà đầu tư cá nhân - những người cần được trang bị các cơ chế bảo vệ vững chắc để đảm bảo an toàn cho tài sản của họ.

Ngoài ra, cũng cần phải có một cơ chế quản lý, kiểm soát để minh bạch thông tin của các tài sản số và chủ sở hữu để hạn chế tối đa hành vi thao túng thị trường, và dựa vào đó xây dựng cho các nhà đầu tư quy trình khiếu nại, bồi thường rõ ràng khi quyền lợi vị xâm phạm hoặc xảy ra tranh chấp.

Hơn hết, cần triển khai tổ chức tập huấn về Luật Công nghiệp Công nghệ số, giúp doanh nghiệp hay các nhà đầu tư hiểu và áp dụng các ưu đãi theo đúng quy trình, trình tự thủ tục luật định. Đồng thời, triển khai tập huấn về xác lập quyền, khai thác và bảo vệ SHTT trong lĩnh vực chuyển đổi số sớm để bảo vệ sản phẩm công nghệ số.

Tóm lại, mặc dù Luật Công nghiệp Công nghệ số đã đặt nền móng cho việc quản lý và phát triển ngành, thị trường tài sản số tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn hình thành khung pháp lý chi tiết. Sự thiếu vắng các văn bản hướng dẫn cụ thể và nguy cơ thiếu đồng bộ trong quản lý tạo ra một môi trường đầy rủi ro pháp lý cho các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân, những người ít có khả năng tiếp cận các tư vấn chuyên sâu. Do đó, trong bối cảnh hiện nay, việc tham gia vào thị trường tài sản số đòi hỏi sự thận trọng tối đa từ phía nhà đầu tư.

Với kinh nghiệm thực tiễn, ông nhìn nhận vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước như Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, Ngân hàng Nhà nước… nên được xác định ra sao khi xây dựng khung pháp lý bảo vệ nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân, trên thị trường tài sản số?

Ông Phan Vũ Tuấn: Tôi cho rằng vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước như Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, Ngân hàng Nhà nước trong việc xây dựng khung pháp lý bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài sản số là cực kỳ quan trọng và cần được xác định rõ ràng thông qua các văn bản hướng dẫn chi tiết Luật Công nghiệp Công nghệ số.

Đối với Bộ Tài chính, cơ quan này đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và hướng dẫn các chính sách ưu đãi thuế, đất đai, tín dụng... liên quan đến tài sản số, đảm bảo tính công bằng và minh bạch, gián tiếp bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư tham gia vào các dự án được ưu đãi. Đồng thời, Bộ Tài chính cũng cần phối hợp hoặc chủ trì trong việc xây dựng các quy định về điều kiện hoạt động, cấp phép cho các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa để đảm bảo năng lực, uy tín của các đơn vị này, qua đó bảo vệ người tiêu dùng khỏi các rủi ro do hoạt động không được cấp phép hoặc không đủ năng lực.

Đối với Ngân hàng Nhà nước là vấn đề quản lý các dạng số của tiền pháp định, trong đó có tiền mã hoá của ngân hàng trung ương (CDBC) và vấn đề phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.

Đối với Bộ Tư pháp là tham gia vào xây dựng và rà soát khung pháp lý tổng thể, giải quyết tranh chấp và quyền sở hữu, đồng thời thống nhất quản lý sở hữu trí tuệ.

Việc lấp đầy khoảng trống pháp lý hiện tại, làm rõ thẩm quyền và nội dung quản lý trong từng lĩnh vực phụ trách của mình, đặc biệt là trong việc kiểm soát rủi ro, phòng chống lừa đảo, đảm bảo minh bạch và xây dựng các cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, sẽ tạo dựng niềm tin và môi trường an toàn cho nhà đầu tư cá nhân và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường tài sản số tại Việt Nam.