Trong những năm gần đây, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước đã có nhiều bước tiến: đầu tư máy móc hiện đại hơn, bắt đầu chuyển đổi số, mở rộng quy mô sản xuất. Tuy nhiên, khi đặt cạnh các đối thủ Trung Quốc, Đài Loan hay Hàn Quốc, một thực tế khó phủ nhận là giá thành sản phẩm Việt vẫn cao hơn.

Nhiều nhà mua hàng FDI phản ánh, cùng một loại linh kiện, mức giá từ Việt Nam thường cao hơn, thậm chí có những mặt hàng gấp 2 – 3 lần so với sản phẩm nhập từ Trung Quốc. Sự chênh lệch này khiến doanh nghiệp trong nước khó chen chân trở thành nhà cung cấp chiến lược trong chuỗi cung ứng cho nhà đầu tư nước ngoài.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân không hẳn do công nghệ hay tay nghề, mà chủ yếu do doanh nghiệp Việt vẫn mua nguyên liệu đầu vào nhỏ lẻ, không tạo được sức mạnh quy mô. Trong khi đó, tại các quốc gia láng giềng, cơ chế mua chung nguyên liệu đã được áp dụng rộng rãi và từ sớm, giúp giảm chi phí và đảm bảo nguồn cung ổn định.

Mua chung: Đòn bẩy giảm chi phí, tăng sức cạnh tranh

Bà Trần Thanh Hòa, đại diện Liên minh VISA (Liên minh hỗ trợ doanh nghiệp Việt) khẳng định: “Chúng ta không thể tiếp tục mạnh ai nấy làm. Cần có cơ chế liên kết, mua chung nguyên liệu theo nhóm ngành hàng để tạo giá cạnh tranh. Khi đó, doanh nghiệp Việt mới đủ sức đứng ngang hàng với các đối thủ trong khu vực”.

Mô hình này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế nhờ giảm giá thành, mà còn giúp doanh nghiệp có thêm sức mạnh đàm phán với nhà cung ứng quốc tế. Khi tập hợp đơn hàng lớn, doanh nghiệp trong nước có thể tiếp cận được những nhà cung cấp vốn chỉ chấp nhận hợp tác với các đối tác quy mô lớn.

Ông Nguyễn Bạch Linh - Phó trưởng phòng Nghiên cứu công nghiệp – Viện Nghiên cứu Chiến lược Chính sách Công Thương, nhìn nhận: “Nếu hiệp hội ngành hàng đứng ra tập hợp nhu cầu và tổ chức mua chung, doanh nghiệp vừa tiết kiệm chi phí, vừa tránh tình trạng cạnh tranh không lành mạnh trong cùng lĩnh vực. Mô hình này hoàn toàn có thể trở thành một đòn bẩy giúp doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Hoàng Dũng - Phó Tổng giám đốc Công ty CP Phần mềm Digiwin Việt Nam, nhấn mạnh: “Mua chung không chỉ là cách để tiết kiệm chi phí nguyên liệu. Đây còn là cơ chế giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa có cơ hội bước vào sân chơi toàn cầu. Nếu đi một mình, SME Việt khó lòng tiếp cận các nhà cung ứng lớn. Nhưng khi tham gia liên minh mua chung, họ có thể hưởng mức giá nguyên liệu tương đương các tập đoàn quốc tế”.

Câu chuyện thành công của một doanh nghiệp dệt may tại Đồng Nai là minh chứng rõ rệt. Xuất phát từ một xưởng nhỏ chỉ vài chục máy, doanh nghiệp này đã đầu tư vào công nghệ, đồng thời tham gia cơ chế mua chung nguyên liệu. Nhờ đó, chi phí giảm, năng lực sản xuất tăng. Hiện nay, họ sở hữu ba nhà máy khép kín từ dệt, nhuộm đến gia công, trở thành đối tác trực tiếp của Decathlon với đơn hàng kín đến hết năm sau.

Ông Nguyễn Hoàng Dũng nhận xét: “Bài học lớn nhất chính là tầm nhìn chiến lược: muốn bứt phá thì không chỉ tối ưu quy trình, mà phải tìm cách giảm chi phí nguyên liệu. Mua chung là một trong những chìa khóa”.

Liên kết và minh bạch: Điều kiện để mua chung thành công

Dù được đánh giá cao, mô hình mua chung không dễ triển khai nếu thiếu hai yếu tố nền tảng: liên kết chặt chẽ và minh bạch dữ liệu.

Theo bà Trần Thanh Hòa, sự gắn kết giữa doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam và doanh nghiệp FDI vẫn còn lỏng lẻo. Các chương trình xúc tiến thương mại, hội chợ triển lãm đã được tổ chức, nhưng doanh nghiệp FDI vẫn chủ yếu mua hàng qua phòng mua, chưa chủ động kết nối với hiệp hội ngành hàng.

Tuy nhiên, bà cho biết đã có những tín hiệu tích cực khi nhiều tập đoàn FDI bắt đầu tham gia triển lãm, đặt hàng trực tiếp với doanh nghiệp Việt. “Đây là cơ hội, nhưng nếu không cải thiện giá thành, chúng ta vẫn khó tận dụng,” bà nói.

Ông Nguyễn Hoàng Dũng bổ sung: “Muốn tham gia mua chung, doanh nghiệp trước tiên phải minh bạch dữ liệu. Không ai dám liên kết với một đơn vị mà số liệu kho bãi, tồn kho còn không rõ ràng. Nhiều doanh nghiệp Việt mất uy tín vì quản lý kho thủ công, dẫn đến sai lệch dữ liệu, trễ hạn giao hàng. Theo đó, việc áp dụng hệ thống ERP, MES, quản lý kho bằng quét mã, mã vạch không chỉ giúp doanh nghiệp kiểm soát chi phí mà còn đáp ứng yêu cầu minh bạch từ phía FDI.

Một trong những cách nhanh nhất để doanh nghiệp Việt rút ngắn khoảng cách với các đối thủ trong khu vực là chủ động học hỏi trực tiếp từ các doanh nghiệp FDI. “Chúng ta hoàn toàn có thể tham quan nhà máy của họ, quan sát cách tổ chức sản xuất, cách quản lý dữ liệu, rồi mô phỏng lại những gì phù hợp với điều kiện của mình. Đó chính là cách đi tắt hiệu quả, thay vì phải mất hàng chục năm tự mày mò,”

Ông Nguyễn Bạch Linh cũng nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc hỗ trợ cơ sở hạ tầng dữ liệu. “Nếu có một nền tảng chung để doanh nghiệp cập nhật nhu cầu, giá cả, kế hoạch sản xuất, thì việc tổ chức mua chung sẽ khả thi hơn nhiều. Chính sách đã có, vấn đề còn lại là sự chủ động của doanh nghiệp và vai trò điều phối của hiệp hội,” ông nói.

Muốn rút ngắn khoảng cách với các đối thủ đi trước hàng chục năm, doanh nghiệp Việt phải biết “đi tắt đón đầu”. Và liên kết thông qua cơ chế mua chung chính là một trong những bước đi như vậy.

Các chuyên gia đồng tình rằng, để thành công, doanh nghiệp Việt cần thay đổi tư duy từ “mạnh ai nấy làm” sang “liên kết vì lợi ích chung”, đồng thời minh bạch dữ liệu để tạo niềm tin khi hợp tác. Bà Trần Thanh Hòa khẳng định: “Điều đầu tiên cần thay đổi không phải là máy móc hay công nghệ, mà là tư duy liên kết. Mua chung chính là bước đi cụ thể để hiện thực hóa tinh thần đó”.