Nhiều thách thức trong hành trình làm chủ công nghệ số

Những năm gần đây, khái niệm chuyển đổi số, nền kinh tế số hay công nghệ số ngày càng được nhắc đến nhiều trong các diễn đàn kinh tế, chính sách và doanh nghiệp. Tháng 6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số, càng chứng tỏ tầm quan trọng của công nghệ số đối với nền kinh tế nói chung và doanh nghiệp Việt nói riêng.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy khả năng làm chủ công nghệ số của doanh nghiệp Việt vẫn còn hạn chế do phải đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt trong bối cảnh cuộc chơi đang được định hình bởi những nền tảng và công nghệ nước ngoài.

Chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Võ Trọng Thư, Trưởng phòng AI Lab, VNG Digital Business thuộc Tập đoàn VNG, nhận định: “Việt Nam đang có những tín hiệu tích cực trong hành trình làm chủ công nghệ số. Một số doanh nghiệp nội địa đã chủ động đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ lõi, từ hạ tầng dữ liệu, thuật toán, đến mô hình trí tuệ nhân tạo (AI), cho thấy khả năng nội sinh về công nghệ đang dần hình thành”.

Một trong những minh chứng đáng kể là việc Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia ở Đông Nam Á sở hữu mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) do chính đội ngũ kỹ sư trong nước huấn luyện và phát triển, trong bối cảnh việc mua GPU từ Nvidia hết sức khó khăn vì phải đặt trước cả năm và hàng triệu USD để sở hữu. Đó không chỉ là thành tựu về mặt công nghệ, mà còn cho thấy nếu được trao cơ hội và nguồn lực phù hợp, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể vươn lên nắm giữ công nghệ lõi – thứ được coi là “hạ tầng chiến lược” trong nền kinh tế số.

Dù vậy, nhìn ở bức tranh tổng thể, theo đánh giá từ đại diện VNG, phần lớn doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn đang loay hoay ở giai đoạn ứng dụng công nghệ, chứ chưa thể làm chủ. Theo đánh giá của World Bank, mức độ trưởng thành số của Việt Nam vẫn còn khiêm tốn so với các nước trong khu vực. Nhiều doanh nghiệp nội địa chủ yếu triển khai giải pháp thuê ngoài hoặc phần mềm đóng gói, thiếu khả năng kiểm soát dữ liệu hay kiến trúc nền tảng số của chính mình. Điều này khiến việc tích lũy tài nguyên số – yếu tố nền tảng cho mọi hoạt động số hóa và AI – trở nên chậm chạp và manh mún.

Ở chiều ngược lại, một số doanh nghiệp lớn thuộc lĩnh vực ngân hàng, viễn thông và bán lẻ đã sớm nhận ra vai trò của công nghệ số và đầu tư bài bản vào hạ tầng dữ liệu cũng như phát triển nền tảng riêng. Tuy nhiên, con số này vẫn còn rất hạn chế, chưa tạo ra được hiệu ứng lan tỏa trong toàn bộ cộng đồng doanh nghiệp nội địa.

Làm chủ công nghệ, theo ông Võ Trọng Thư, không chỉ đơn thuần là sở hữu phần mềm hay thiết bị hiện đại, mà là khả năng tự phát triển, tích hợp và vận hành hạ tầng số, từ kiến trúc công nghệ đến hệ sinh thái dữ liệu, nhằm phục vụ các mục tiêu kinh doanh dài hạn. Đó là một hành trình dài hơi, đòi hỏi tầm nhìn chiến lược, nguồn lực bền bỉ và đặc biệt là sự đồng bộ từ cơ chế chính sách đến năng lực nhân sự công nghệ.

Vấn đề đặt ra là vì sao cộng đồng doanh nghiệp Việt vẫn “kẹt” giữa cuộc đua công nghệ số toàn cầu? Từ thực tiễn hoạt động và quan sát thị trường, đại diện VNG Digital Business xác định 3 nhóm thách thức lớn nhất đang cản trở doanh nghiệp Việt tiến tới làm chủ công nghệ số:

Thứ nhất, tư duy công nghệ ở nhiều doanh nghiệp vẫn dừng lại ở mức công cụ, vận hành, chưa được xác lập như một năng lực chiến lược cốt lõi. Phần lớn doanh nghiệp đầu tư công nghệ mang tính tình thế, xử lý tác vụ ngắn hạn mà chưa gắn với chiến lược số dài hạn.

Thứ hai, năng lực nội tại còn nhiều hạn chế, từ nguồn nhân lực công nghệ, khả năng chuẩn hóa và tích hợp dữ liệu, cho tới hạ tầng kỹ thuật số. Điều này buộc các doanh nghiệp phải phụ thuộc vào giải pháp thuê ngoài hoặc nền tảng ngoại, khiến việc kiểm soát dữ liệu và xây dựng năng lực lõi gặp nhiều khó khăn.

Thứ ba, rào cản về tiếp cận công nghệ mới và hạ tầng thiết bị chuyên dụng, điển hình như GPU dành cho AI, vốn đang bị kiểm soát nghiêm ngặt và chi phí đầu tư cao, cũng là lực cản lớn khiến doanh nghiệp nội địa khó cạnh tranh.

Làm chủ dữ liệu là điểm nghẽn cốt lõi

Nếu công nghệ được ví như chiếc động cơ thì dữ liệu chính là nhiên liệu vận hành toàn bộ nền kinh tế số. Tuy nhiên, đây lại đang là điểm yếu lớn nhất của đa số doanh nghiệp Việt Nam trên hành trình chuyển đổi số và làm chủ công nghệ.

Dưới góc nhìn của người trực tiếp nghiên cứu AI tại VNG, ông Võ Trọng Thư cho biết: “Việc làm chủ dữ liệu chứ không phải công nghệ, mới chính là tài nguyên số quan trọng nhất trong nền kinh tế số. Tuy nhiên, tài nguyên số không thể hình thành trong một sớm một chiều. Giống như câu nói ‘Thành Rome không được xây trong một ngày’, dữ liệu là kết quả của một quá trình dài tích lũy thông qua các giai đoạn ứng dụng công nghệ thông tin, từ tự động hoá, số hoá đến chuyển đổi số”.

Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp Việt mới chỉ dừng ở mức ứng dụng công nghệ theo từng phần, từng mảng riêng lẻ, dẫn đến việc dữ liệu vẫn bị phân mảnh, tồn tại ở dạng văn bản, giấy tờ hoặc nằm rải rác trong nhiều hệ thống khác nhau.

Vấn đề càng trở nên nghiêm trọng khi doanh nghiệp tiếp cận công nghệ dưới góc độ “chức năng” thay vì “hiệu năng”. Điều này dẫn đến tình trạng chạy theo công nghệ mới mà chưa xây dựng được nền tảng dữ liệu vững chắc để khai thác giá trị thực sự. Dữ liệu, khi đó, trở thành “tài sản chết” – được thu thập nhưng không được chuẩn hóa, tích hợp hay phân tích hiệu quả.

Một thực tế đáng chú ý khác là đa số doanh nghiệp Việt còn chưa xây dựng được kiến trúc dữ liệu thống nhất (Information Architecture – IA), trong khi đây là điều kiện tiên quyết để vận hành các công nghệ số hiện đại như AI, Big Data hay nền tảng phân tích. “IA phải đến trước AI”, tức là kiến trúc dữ liệu phải được chuẩn hóa, tích hợp và quản trị tốt trước khi nghĩ đến chuyện khai thác AI hay các công nghệ tiên tiến khác.

Ngay cả những doanh nghiệp lớn, dù đã đầu tư hạ tầng dữ liệu riêng, nhưng nếu thiếu năng lực khai thác, phân tích dữ liệu để tạo giá trị cho hoạt động kinh doanh thì cũng khó đạt được hiệu quả như kỳ vọng. Khai thác dữ liệu không chỉ là kỹ thuật, mà là năng lực quản trị, tức là làm sao để tổ chức dữ liệu thành tài sản hữu ích, phục vụ mục tiêu kinh doanh, dự báo thị trường và hỗ trợ ra quyết định chiến lược.

Đó cũng chính là năng lực mà nhiều doanh nghiệp Việt hiện còn thiếu: khả năng tích lũy, quản lý và khai thác dữ liệu một cách có hệ thống. Khi chưa sở hữu được tài nguyên số nội tại, doanh nghiệp sẽ mãi phải phụ thuộc vào dữ liệu của đối tác hoặc nền tảng ngoại, đồng nghĩa với việc khó làm chủ công nghệ số, khó tạo ra giá trị riêng và dễ bị chi phối trong sân chơi số toàn cầu.

Chính vì vậy, nhiều chuyên gia cho rằng làm chủ dữ liệu phải được coi là ưu tiên số một trong chiến lược số hóa của doanh nghiệp Việt Nam. Bởi dù doanh nghiệp có sở hữu những phần mềm hiện đại nhất, những thiết bị tối tân nhất, mà thiếu dữ liệu nội tại chất lượng, thì cũng giống như có một cỗ xe thể thao mà không có nhiên liệu, không thể vận hành và không tạo ra giá trị thực tế.

Trong cuộc đua làm chủ công nghệ số tại khu vực châu Á, các quốc gia như Ấn Độ, Thái Lan hay Indonesia đều đã sớm định hình chiến lược quốc gia về công nghệ số và dữ liệu. Ấn Độ, với sáng kiến Digital India triển khai từ năm 2015, đã xây dựng thành công hệ sinh thái công nghệ nội địa với các doanh nghiệp công nghệ lớn, nền tảng dữ liệu công cộng và cộng đồng lập trình viên hùng hậu. Indonesia và Thái Lan cũng chủ động đầu tư vào hạ tầng dữ liệu quốc gia, phát triển các nền tảng số nội địa trong các lĩnh vực ngân hàng, viễn thông và dịch vụ công.

So với mặt bằng này, doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn đầu trong việc hình thành năng lực công nghệ nội tại. Điều Việt Nam cần lúc này không chỉ là nỗ lực đơn lẻ của từng doanh nghiệp, mà là một hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ, từ chính sách ưu đãi đầu tư vào công nghệ lõi, cơ chế tiếp cận hạ tầng dữ liệu công cộng, cho tới chiến lược đào tạo và giữ chân nhân tài công nghệ.

“Làm chủ công nghệ không phải đích đến, mà là hành trình dài hạn. Hành trình đó đòi hỏi tinh thần tiên phong, dám nghĩ lớn, đầu tư nghiêm túc và sẵn sàng vượt qua những rào cản để tạo ra những giá trị thực sự từ công nghệ cho doanh nghiệp, cho quốc gia và cho tương lai”, ông Võ Trọng Thư, Trưởng phòng AI Lab, VNG Digital Business, nhận định.