Tiền lệ hiếm thấy trong lĩnh vực tài chính

Sau nhiều năm chờ đợi, việc luật hóa Nghị quyết 42 trong Luật Các TCTD (sửa đổi) chính thức có hiệu lực từ ngày 15/10/2025. Đây được xem là bước đi tất yếu nhằm khắc phục những hạn chế và nâng cao hiệu quả thu hồi nợ. Đồng thời, góp phần đưa hệ thống ngân hàng Việt tiệm cận hơn với thông lệ quốc tế.

Trong báo cáo mới đây, các chuyên gia phân tích của FiinRatings nhận định: “Trong lĩnh vực tài chính, không có nhiều tiền lệ nghị quyết được luật hóa. Từ đó, có thể thấy tầm quan trọng của Nghị quyết 42 khi là một trong số ít các nghị quyết được đưa vào luật hóa. Đây là bước đi chiến lược khéo léo và phù hợp, đóng vai trò quan trọng trong tiến trình hoàn thiện khung pháp lý về xử lý nợ xấu tại Việt Nam”.

Đánh giá gần đây của Fitch Ratings cũng chỉ ra, luật hóa Nghị quyết 42 sẽ giải quyết được nguy cơ về môi trường pháp lý có thể quay lại giai đoạn trước năm 2017, thời điểm Nghị quyết này chưa được ban hành.

FiinRatings nhận định, Nghị quyết 42 sẽ có tác động mạnh mẽ nhất lên 2 nhóm chính, gồm ngân hàng thương mại Nhà nước và nhóm top 4 ngân hàng TMCP (MB, Techcombank, ACB và VPBank). Đây là những nhóm ngân hàng có quy mô lớn, có bộ đệm vốn và/hoặc năng lực quản trị rủi ro tốt, từ đó, có lợi thế hơn trong việc thích nghi và áp dụng các cơ chế mới về xử lý nợ xấu.

Trong đó, nhóm Big4 sẽ được hỗ trợ trực tiếp trong xử lý nợ xấu quy mô lớn, giảm áp lực vốn và chi phí dự phòng. Nhóm 4 ngân hàng gồm MB, Techcombank, ACB và VPBank được hưởng lợi từ năng lực vốn tốt, khẩu vị rủi ro linh hoạt nên có khả năng điều chỉnh nhanh chóng quy trình nội bộ phù hợp với khung pháp lý mới, từ đó, hỗ trợ giảm chi phí hoạt động và góp phần gia tăng lợi nhuận.

Thực tế, trong giai đoạn Nghị quyết 42 còn hiệu lực (trước năm 2022), tỷ lệ thu hồi nợ xấu của nhóm top 4 ngân hàng TMCP ghi nhận kết quả tốt nhất, với tỷ lệ thu hồi tăng từ 8% năm 2016 lên 45% vào năm 2022. Song, sau khi Nghị quyết 42 hết hiệu lực, tỷ lệ thu hồi nợ xấu tại các ngân hàng này giảm đáng kể, phản ánh khoảng trống pháp lý trong xử lý nợ xấu.

Đối với nhóm Big4, hiệu quả mang lại từ Nghị quyết 42 cũng ở mức tương tự. Tỷ lệ thu hồi nợ xấu của nhóm ngân hàng này đã tăng từ hơn 10% vào năm 2017 lên gần 40% trong năm 2022.

Trái lại, tác động từ Nghị quyết 42 lên các ngân hàng có quy mô nhỏ hơn lại khá khiêm tốn. Tỷ lệ thu hồi nợ xấu của nhóm ngân hàng này trong giai đoạn 2017 – 2023 không có sự cải thiện rõ rệt và luôn dao động trong khoảng 0 – 10%. Nguyên nhân là do nhóm ngân hàng này hạn chế về quy mô, năng lực triển khai và nguồn lực pháp lý nên chưa tận dụng hết các cơ chế hỗ trợ từ Nghị quyết.

Song, các chuyên gia FiinRatings cũng nhận định rằng hiệu quả của việc luật hóa Nghị quyết 42 sẽ không thể đến ngay lập tức mà cần một “độ trễ chính sách”.

“Tác động tích cực dự kiến sẽ chỉ thực sự phát huy hiệu quả từ nửa cuối năm 2026, khi khuôn khổ pháp lý mới đã vận hành ổn định và các tổ chức tín dụng đã có đủ thời gian điều chỉnh quy trình thu hồi nợ xấu để phù hợp theo quy định”, phía FiinRatings nhấn mạnh.

Ngân hàng đã hết “lo lắng”?

Mặc dù nhận định việc luật hóa Nghị quyết 42 là bước đi đúng đắn song các chuyên gia của FiinRatings cũng thừa nhận rằng vẫn còn nhiều thách thức tồn tại trong quá trình triển khai và ứng dụng Nghị quyết.

Đầu tiên là rủi ro pháp lý và tranh chấp. Mặc dù Nghị quyết 42 đã được luật hóa từ công cụ tạm thời thành khuôn khổ dài hạn, nhưng vẫn tồn tại nhiều rủi ro. Các vấn đề nổi bật bao gồm: quyền thu giữ tài sản, định giá tài sản, và thẩm quyền xử lý khi có nhiều chủ nợ cùng liên quan. Ngoài ra, trong thực tiễn, các ngân hàng còn gặp khó khăn khi thu giữ tài sản do phải chờ sự xác minh, hỗ trợ từ công an, UBND hoặc chính quyền địa phương.

Ngân hàng Nhà nước cũng từng chia sẻ không ít trường hợp xử lý nợ bị đình trệ vì chậm trễ trong khâu xác minh thông tin khách hàng.

Tiếp đến là thách thức từ sự thiếu đồng bộ pháp lý. Theo FiinRatings, cơ chế của Nghị quyết 42 nhiều khi mâu thuẫn hoặc chưa được tích hợp đầy đủ với các luật liên quan như Bộ luật Dân sự, Luật Thi hành án... Điều này dẫn đến quy trình thu hồi nợ xấu còn chưa thật sự nhất quán và có thể làm giảm hiệu quả trong quá trình triển khai.

Ở góc độ rộng hơn, các chuyên gia cho rằng, xử lý nợ xấu chỉ là một trong những thách thức hiện nay mà các ngân hàng phải đối mặt. Một thách thức lớn hơn nằm ở khả năng duy trì tỷ lệ an toàn vốn của các ngân hàng, đảm bảo hệ thống có sức chống chịu dài hạn.

Trong năm 2024, bộ đệm vốn cấp 1 còn mỏng và phân hóa rõ rệt. Chỉ một số ít ngân hàng thương mại tư nhân đạt mức vốn cấp 1 cao, trong khi nhiều ngân hàng nhà nước và quy mô nhỏ vẫn đối diện áp lực đáng kể trong việc nâng vốn để đáp ứng Basel III.

Bên cạnh đó, mặc dù trung vị ngành ngân hàng Việt Nam duy trì tỷ lệ an toàn vốn cao hơn đáng kể so với mức tối thiểu 8% theo quy định và có sự cải thiện nhẹ trong năm 2024, đạt khoảng 12%, tuy nhiên khi so với các quốc gia trong khu vực, mức trung vị CAR của các ngân hàng Việt Nam (12%) vẫn thấp hơn rõ rệt so với Campuchia (23%), Hồng Kông (22%), Thái Lan (21%) và Trung Quốc (16%).

Chênh lệch này không chỉ phản ánh mức độ vốn hiện tại còn khiêm tốn, mà còn cho thấy hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn cần tiếp tục củng cố bộ đệm an toàn để sẵn sàng ứng phó với các biến động tài chính, bên cạnh công tác tăng cường, cải thiện xử lý về nợ xấu.

Liên quan đến vấn đề này, đại diện FiinRatings cho rằng, việc luật hóa Nghị quyết 42 về xử lý nợ xấu sẽ gián tiếp giúp các ngân hàng củng cố nền tảng vốn, hướng tới sự ổn định bền vững hơn trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng nhanh để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng của nền kinh tế.

Đồng thời, gần đây NHNN đã ban hành và áp dụng Thông tư 14/2025/TT-NHNN quy định tỷ lệ an toàn vốn đối với ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đánh dấu sự chuyển đổi dần từ Basel II sang Basel III. Đây sẽ là bước đệm để hệ thống ngân hàng Việt Nam chuyển hóa và nâng cao năng lực vốn và thanh khoản.