Cơ hội kinh tế khổng lồ từ AI

Theo báo cáo Đổi mới sáng tạo và Đầu tư vốn tư nhân Việt Nam 2025 (NIC, VPCA, BCG), trí tuệ nhân tạo đang thâm nhập vào hầu hết các lĩnh vực, từ tài chính, y tế, giáo dục đến nông nghiệp, công nghiệp chế biến chế tạo và dịch vụ. Startup AI Việt Nam đã bắt đầu hình thành trong nhiều mảng ứng dụng, cho thấy sức hút của công nghệ này đối với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Hệ sinh thái AI Việt Nam hiện nay được cấu thành từ nhiều chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học, khu vực nhà nước, tập đoàn – doanh nghiệp lớn, startup, tổ chức phi chính phủ và đối tác quốc tế. Mỗi thành tố đóng vai trò quan trọng, tạo nên một mạng lưới bổ trợ lẫn nhau, từ nghiên cứu cơ bản, phát triển ứng dụng, đến thương mại hóa sản phẩm.

Ông Phạm Hồng Quất - Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ, nhận định: “Thế giới đang trong cơn sóng AI và Việt Nam không nằm ngoài cuộc chơi”. Điều đó có nghĩa, nếu Việt Nam không nhanh chóng nắm bắt cơ hội, chúng ta có nguy cơ bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua công nghệ toàn cầu.

Theo báo cáo Vietnam’s AI Economy (NIC, JICA, BCG, 2025), trí tuệ nhân tạo có thể tạo ra tác động kinh tế toàn cầu lên tới 5 nghìn tỷ USD vào năm 2030. Đối với Việt Nam, ước tính đến 2040, công nghệ này có thể mang lại 130 tỷ USD cho nền kinh tế. Đây là “miếng bánh” vô cùng hấp dẫn, nhưng câu hỏi đặt ra là: cơ hội nào thực sự dành cho startup Việt Nam?

Về vấn đề này, ông Quất cho rằng, chính startup mới là lực lượng nhạy bén nhất để tận dụng làn sóng này. Với lợi thế linh hoạt, sáng tạo và sẵn sàng thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới, startup có khả năng thích ứng nhanh hơn so với doanh nghiệp lớn vốn thường mất nhiều thời gian để thay đổi. Nếu có sự hỗ trợ từ chính sách và vốn đầu tư mạo hiểm, startup Việt hoàn toàn có thể chiếm lĩnh những thị trường ngách, từ đó mở rộng sang khu vực và thế giới.

Thực trạng đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam và tầm nhìn đến 2030

Tuy nhiên, một rào cản lớn hiện nay chính là thị trường đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) trong nước vẫn còn non trẻ. Ông Phạm Hồng Quất phân tích, Việt Nam hiện chưa hình thành được một thị trường vốn ĐTMH đúng nghĩa, bởi quy mô nhỏ bé, manh mún và thiếu sự dẫn dắt.

Thêm vào đó, dòng vốn có nguy cơ giảm dần do một số quỹ quốc tế đã rút lui hoặc thu hẹp hoạt động. Hạn chế nữa là nước ta chưa có nhiều quỹ được vận hành theo chuẩn mực quốc tế, dẫn đến tình trạng thiếu quản lý chuyên nghiệp.

Đặc biệt, vai trò của Nhà nước và các doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực này còn vắng bóng, trong khi ở nhiều quốc gia khác, chính phủ thường là “chất xúc tác” quan trọng để khơi thông thị trường vốn mạo hiểm.

Hệ quả là các startup AI, dù có ý tưởng sáng tạo và tiềm năng phát triển, vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn "vốn mồi" để phát triển từ giai đoạn khởi sự đến khi mở rộng quy mô.

Theo ông Quất, sự tham gia của Nhà nước trong đầu tư mạo hiểm AI là điều cần thiết để tạo bước đột phá. Vai trò này trước hết nhằm chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư tư nhân, bởi AI là lĩnh vực mới, nhiều ứng dụng chưa rõ hiệu quả thương mại khiến giới đầu tư còn dè dặt. Đồng thời, sự hỗ trợ của Nhà nước có thể giúp lấp đi khoảng trống thị trường, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống quỹ mạo hiểm trong nước còn yếu và thiếu.

Một lý do quan trọng khác là AI được coi là công nghệ chiến lược, có ý nghĩa sống còn đối với năng lực cạnh tranh quốc gia và an ninh kinh tế. Khi Nhà nước thể hiện cam kết rõ ràng, điều đó cũng góp phần thu hút thêm sự tham gia của các quỹ tư nhân và quốc tế. Bên cạnh đó, đầu tư vào AI còn giúp tạo ra nhiều việc làm mới và lan tỏa đổi mới sáng tạo đến các lĩnh vực khác. Ông Quất nhấn mạnh: “Nếu không có sự chia sẻ rủi ro và dẫn dắt từ Nhà nước, startup AI Việt Nam sẽ rất khó có cơ hội bứt phá”.

Một trong những giải pháp được đề xuất là phát triển mô hình hợp tác đa thành phần, kết hợp giữa quỹ ĐTMH quốc gia, địa phương, tư nhân và quốc tế. Trong đó, quỹ quốc gia sẽ đóng vai trò dẫn dắt, xây dựng khung pháp lý và tạo cơ chế ưu đãi; quỹ địa phương gắn liền với đặc thù phát triển của từng tỉnh, thành phố để hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp tại chỗ; quỹ tư nhân bổ sung nguồn vốn linh hoạt và phản ứng nhanh với nhu cầu thị trường; còn quỹ quốc tế sẽ mang đến dòng vốn lớn cùng kinh nghiệm quản trị và mạng lưới kết nối toàn cầu.

Nếu được triển khai đồng bộ, mô hình này không chỉ khơi thông dòng vốn cho startup AI mà còn tạo nền móng để hình thành một thị trường vốn khởi nghiệp bền vững ở Việt Nam.

Theo ông Quất, mục tiêu đặt ra là đến năm 2030, thị trường ĐTMH Việt Nam có thể đạt quy mô 3 tỷ USD. Cùng với đó, Việt Nam hướng tới việc lọt vào Top 40 GII (Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu) và Top 45 StartupBlink (bản đồ hệ sinh thái startup toàn cầu). Đây sẽ là những cột mốc khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ đổi mới sáng tạo.

“Thế giới đang đi nhanh với AI, và nếu chúng ta không bắt nhịp ngay từ bây giờ, thì 10 năm nữa sẽ phải trả giá. Đầu tư cho AI hôm nay chính là gieo hạt cho nền kinh tế số ngày mai”, ông Quất kết luận.