Kết cấu hạ tầng giao thông là lực kéo quan trọng

TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên đại biểu quốc hội, Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, khẳng định, kết cấu hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng giao thông, là một trong những lực kéo quan trọng nhất của nền kinh tế. Không chỉ trực tiếp đóng góp vào GDP, hạ tầng còn mang đến hiệu ứng lan tỏa thông qua giảm chi phí logistics, thúc đẩy lưu thông hàng hóa, tạo việc làm và kích thích tiêu dùng.

Ông dẫn chứng, riêng dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam, chỉ tính khối lượng nguyên vật liệu xây dựng đã là những con số khổng lồ với gần 132 triệu tấn thép, 140 triệu tấn xi măng và 135 triệu m³ cát xây dựng.

“Đó không chỉ là bài toán xây dựng, mà còn là động lực để hình thành cả một chuỗi ngành công nghiệp phụ trợ, đem lại hàng chục tỷ USD giá trị gia tăng, đồng thời tạo mới khoảng 250.000 việc làm trong giai đoạn triển khai”, ông Kiên phân tích.

Với tổng mức đầu tư gần 70 tỷ USD, theo ông, hoàn toàn có thể để doanh nghiệp Việt Nam đảm đương phần lớn khối lượng công việc. Chỉ những hạng mục thiết bị, tư vấn đặc thù mới cần hợp tác quốc tế, song cũng phải đi kèm điều kiện chuyển giao công nghệ.

TS Kiên dự báo, nếu Chính phủ và Quốc hội chấp thuận phương án triển khai, đến 2035, Việt Nam sẽ đạt được 3 thành quả lớn:

Thứ nhất, kích hoạt dòng vốn xã hội: Ngân sách Nhà nước đóng vai trò “vốn mồi”, còn phần lớn hạ tầng có thể huy động qua PPP, khai thác nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội.

Thứ hai, hình thành ngành công nghiệp đường sắt nội địa, từ sản xuất thép ray, động cơ điện cho đến hệ thống tự động hóa, tất cả sẽ tạo nên một nền công nghiệp mới, giảm phụ thuộc nhập khẩu.

Thứ ba, tái định vị ngành vật liệu xây dựng và tạo việc làm quy mô lớn: Không chỉ kéo tăng trưởng ngắn hạn mà còn nâng cao năng lực sản xuất dài hạn. “Muốn kinh tế bứt phá, chúng ta không thể tiếp tục tư duy "ăn xổi", chỉ lo thủ tục giấy tờ. Cần nuôi dưỡng doanh nghiệp Việt đủ sức vươn tầm khu vực và thế giới”, ông Kiên nhấn mạnh.

Nút thắt lớn nhất nằm ở tư duy và thể chế

Để chứng minh cho cách tiếp cận mới, TS Kiên dẫn 2 ví dụ thực tiễn.

Đường dây 500 kV Quảng Trạch – Phố Nối: Dài hơn 500 km, vốn đầu tư gần 3.000 tỷ đồng, nhờ sự chỉ đạo quyết liệt đã hoàn thành chỉ sau 7 tháng, trong khi thông thường phải mất tới 4 năm.

Cầu Phong Châu (Phú Thọ): Triển khai theo hình thức chỉ định thầu, được Binh đoàn 12 thi công với nguồn vốn khẩn cấp. Chỉ sau 10 tháng, công trình đã đưa vào khai thác.

“Đó là minh chứng rằng khi đặt hiệu quả và tiến độ lên hàng đầu, thay vì quá chú trọng vào thủ tục hình thức, chúng ta có thể rút ngắn thời gian gấp nhiều lần mà vẫn đảm bảo chất lượng”, ông Kiên nói.

Theo vị chuyên gia, nút thắt lớn nhất hiện nay không phải là thiếu vốn, mà là tư duy và thể chế. Ông đề nghị Quốc hội khóa XV cần khẩn trương chuẩn bị sửa đổi Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư và Luật Ngân sách Nhà nước, theo hướng đặt trọng tâm vào hiệu quả, tăng cường hậu kiểm thay vì tiền kiểm. Đồng thời, ưu tiên nuôi dưỡng doanh nghiệp Việt đủ sức tham gia các dự án lớn.

Đặc biệt, với siêu dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam, ông đề xuất ngay trong năm 2025 phải chỉ định thầu các gói hạ tầng, đồng thời đàm phán mua giấy phép sản xuất toa xe, đầu máy và công nghệ tín hiệu, để đảm bảo chậm nhất đến tháng 12 phải triển khai được và có thể hoàn thành trong nhiệm kỳ 2026 – 2030.

“Muốn đất nước vươn mình, đạt tăng trưởng 10%/năm, chúng ta phải nuôi dưỡng doanh nghiệp Việt lớn mạnh, dám giao việc lớn cho họ, và thoát khỏi sự ràng buộc của những thủ tục lỗi thời”, TS Nguyễn Đức Kiên nhấn mạnh.

Trong khi đó, về phần minh, TS Nguyễn Bích Lâm, Nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê khẳng định để làm mới và phát huy hiệu quả cao nhất động lực tăng trưởng từ đầu tư, tạo sự lan tỏa cho các động lực tăng trưởng khác, thiết nghĩ hệ thống chính trị cần thực hiện một số nhóm giải pháp sau:

Một là, để đảm bảo đầu tư đúng và trúng, sử dụng hiệu quả, chống thất thoát lãng phí, tiết kiệm các nguồn vốn; với tầm nhìn dài hạn, phù hợp với kỷ nguyên mới của hệ thống kinh tế thế giới đang được thiết lập lại và xu hướng hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu, giải pháp đầu tiên, mang tính định hướng và xác định mục tiêu cho hoạt động đầu tư trong kỷ nguyên mới đó là đẩy nhanh quá trình thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao hiệu quả, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Hai là, để xóa bỏ tình trạng thể chế là điểm nghẽn của phát triển kinh tế xã hội, Đảng và Nhà nước tiếp tục cải cách thể chế, thực hiện đột phá về thể chế là đột phá của đột phá.

Ba là, trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế năm 2025 phụ thuộc rất nhiều vào tổng số thực hiện vốn đầu tư toàn xã hội, trong đó đầu tư công đóng vai trò quan trọng, dẫn dắt, lan tỏa tạo động lực phát triển kinh tế xã hội, vì vậy cần phải thực thi những giải pháp mạnh, đặc thù, chưa có tiền lệ để khơi thông, giải ngân các nguồn vốn đầu tư. Chính phủ cần trình với Quốc hội có cơ chế đặc thù để đẩy mạnh giải ngân đầu tư công năm nay và các năm tiếp theo.

Bốn là, đổi mới mạnh mẽ quy trình đầu tư công ngay từ khâu lập dự án, tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm và giám sát trong thực hiện dự án. Thúc đẩy sự tham gia giám sát của cộng đồng là giải pháp quan trọng nhằm tránh lãng phí, thất thoát, nâng cao hiệu quả dự án đầu tư công.

Năm là, Đảng và Nhà nước đang quyết liệt chỉ đạo, khẩn trương thực hiện quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp nhằm sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước, tránh lãng phí.

Sáu là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật trong hoạt động đầu tư nói chung, đặc biệt đối với đầu tư công. Quy định rõ trách nhiệm đối với các cơ quan, đơn vị, cá nhân vi phạm pháp luật về đầu tư công, gây lãng phí, thất thoát trong đầu tư công, xử lý nghiêm những hành vi tham nhũng, gây thất thoát, lãng phí.