Ông Lê Văn Tuấn – Giám đốc Công ty TNHH Kế toán thuế Keytas nhìn nhận, từ nay đến thời điểm xoá bỏ thuế khoán là 1/1/2026 không còn nhiều thời gian, vì vậy rất nhiều hộ kinh doanh khá lo lắng về việc chuyển đổi và gặp một số vướng mắc sau quá trình này.

Thứ nhất, lo lắng việc bị truy thu thuế trong quá khứ do trước đó thực hiện chính sách thuế khoán. Bởi vì, khi thực hiện kê khai hộ kinh doanh xuất hoá đơn theo doanh thu thực tế, điều này có thể dẫn đến lộ “doanh thu chìm”, hiển nhiên sẽ chênh lệch nhiều lần với mức thuế khoán. Thi thoảng vẫn có những trường hợp bị truy thu nghĩa vụ thuế khiến hộ kinh doanh hoang mang.

Ông Tuấn nói, sự chưa rõ ràng này dẫn đến việc hộ kinh doanh chần chừ, chưa mạnh dạn và chủ động thực hiện chính sách thuế, hoá đơn mới. Trước đây, khi thực hiện thuế khoán, các hộ kinh doanh cho rằng họ đã chủ động thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ thuế theo quy định của pháp luật thuế. Thậm chí, lúc tính giá bán ra họ cũng chỉ tính với giả định là thuế khoán chứ không phải dựa vào thuế kê khai.

Điều này đến từ sự chủ quan của hộ kinh doanh khi không chủ động tìm hiểu quy định. Bên cạnh đó, nguyên nhân khách quan do thiếu tuyên truyền thông tin trong thời gian rất dài của các bên liên quan, dẫn đến đa số hộ kinh doanh không biết quy định: Khi doanh thu thực tế lớn hơn 50% doanh thu khoán thì cần điều chỉnh lại doanh thu và mức thuế khoán.

“Cơ quan thuế xem xét chính sách chấp nhận những gì đã xảy ra trong quá khứ, không hồi tố lại giúp hộ kinh doanh tự giác tuân thủ chính sách thuế ở thời điểm hiện tại và trong tương lai”, ông Tuấn kiến nghị.

Thứ hai, với hàng tồn kho không có hoá đơn của hộ kinh doanh trước thời điểm chuyển đổi có được ghi nhận chi phí cho hộ kinh doanh thuộc nhóm 3 (theo phân loại của cơ quan thuế) hay khi hộ chuyển đổi lên doanh nghiệp hay không bởi nhóm này sẽ thực hiện kê khai như DN vừa và nhỏ. Thực tế, rất nhiều hộ kinh doanh có một lượng hàng tồn kho lớn, chuyển đổi sẽ được ghi nhận thành tài sản của hộ khi chuyển sang phương pháp kê khai hoặc chuyển lên DN, do cần xác định chi phí hợp lý. Vậy, hàng tồn kho có được tính vào chi phí được trừ khi bán hàng ra hay không.

“Đây là điều vô cùng quan trọng bởi đối với nhiều hộ kinh doanh hàng tồn kho này vô cùng lớn, trong khi thời gian chuyển tiếp khá ngắn. Với nhóm 3 là một sự bất ngờ vì phải đối diện với bài toán chứng từ để được tính vào chi phí hợp lý, cách tính thuế khác nhóm 1 và 2”, ông Tuấn đặt vấn đề.

Thứ ba, hàng tồn kho không có hoá đơn trước đây có được chấp nhận nhập lên phần mềm để xuất hoá đơn khi bán ra. Đại diện Keytas cho rằng, bản chất liên quan đến hàng thật – hàng giả. Thực tế, đa số lượng hàng hoá là thật, chỉ là không có hoá đơn chứng từ.

Tuy nhiên, theo ông Tuấn cũng có một lượng hàng hoá là hàng giả, hàng nhái không hoá đơn chứng từ. Đây là khó khăn cho cơ quan quản lý thị trường và các cơ quan khác. Nếu chấp nhận, có thể một lượng hàng hoá không đạt chất lượng hợp thức hoá và lưu thông trên thị trường.

Do đó, khả dĩ nhất là để hộ kinh doanh tự kiểm kê hàng hoá, chủ động loại ra hàng giả, tự cam kết chịu trách nhiệm trước pháp luật cho lượng hàng thật còn lại không hoá đơn chứng từ. Hàng giả, hàng độc hại cho phép họ chủ động tiêu huỷ.

“Cơ quản lý nhà nước sớm ban hành nguyên tắc chung về việc này, đồng thời nhắc nhở hộ kinh doanh về trách nhiệm và rủi ro pháp lý nếu họ cam kết sai sự thật”, ông Tuấn đề xuất.

Thứ tư, việc định giá tài sản hoặc hàng hoá có được chấp nhận vốn góp khi hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp hay không. Trước đây, công văn của Cơ quan thuế đã xác định về mặt nguyên tắc: Đối với tài sản, công cụ, hàng tồn kho của hộ kinh doanh có hoá đơn đầy đủ, khi đó tiếp tục sử dụng lượng hàng hoá, chứng từ đó đăng ký và chuyển thành vốn góp của doanh nghiệp mới thành lập.

Trường hợp, không có hoá đơn chứng từ, cần thực hiện đánh giá lại tài sản, dựa vào kết quả của một cơ quan thẩm định giá, làm cơ sở xác định lại giá trị tài sản nhằm ghi nhận sổ sách kế toán thuế, xác định chi phí được trừ khi chuyển đổi lên DN. Do đó, rất cần hướng dẫn cụ thể của cơ quan thuế cho hộ kinh doanh để họ áp dụng cho năm 2026.

Điều cuối cùng vướng mắc khi triển khai chuyển đổi, đó là tính “đa dạng” của hộ kinh doanh: Chủ hộ từ độ tuổi trẻ, trung niên, người già, nghỉ hưu đến ngành nghề cũng rất đa dạng quy mô nhỏ to khác nhau. Để xuất được hoá đơn đầu ra, hộ kinh doanh cần có dữ liệu đầu vào chính xác, tạo lập dữ liệu ban đầu.

Với các ngành nghề dịch vụ, nhà hàng, sản xuất thì việc này không quá khó. Nhưng, với các nhóm hộ kinh doanh như cửa hàng tạp hoá, siêu thị, hộ bán lẻ hàng trăm, thậm chí hàng nghìn mặt hàng thì đây lại là rào cản. Rất nhiều hộ kinh doanh có trình độ và năng lực công nghệ còn yếu, đặc biệt nhóm người cao tuổi, buôn bán lúc nhàn rỗi.

Vì vậy, nhóm này rất cần thời gian chuyển tiếp đủ để họ thích nghi với sự thay đổi quá nhanh của môi trường kinh doanh và phương thức quản lý thuế mới. Vị chuyên gia dẫn chứng, chuyển từ hoá đơn giấy sang hoá đơn điện tử cũng mất trên 5 năm mới có thể ổn định được.

“Môi trường kinh doanh và kinh tế Việt Nam đang thay đổi rất nhanh, rất cần các giải pháp hỗ trợ từ phía nhà nước. Nhưng phía người nộp thuế cũng phải chủ động thay đổi, nâng cao kiến thức và năng lực, đây là điều buộc phải làm”, vị giám đốc Keytas nêu quan điểm.

Một số hộ, cá nhân kinh doanh lâu nay bán hàng online nhưng thực tế chưa kê khai gì, giờ sợ bị truy thu thuế cũ. Một số hộ đang thực hiện thuế khoán khai thấp, nhưng khi kê khai doanh thu thật tăng đột biến, họ sợ bị xem xét và truy thu. “Những vấn đề này, lãnh đạo Cục Thuế đã nhiều lần giải đáp rằng, hộ chỉ cần khai đúng phát sinh, không bị truy thu những phần trước theo cách họ lo ngại.