Vốn tín dụng cho SME vẫn “nhỏ giọt”

Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) cho biết, tính riêng trong quý III/2025, dư nợ cho vay khách hàng là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) của ngân hàng tăng 9,8% so với đầu năm. Không riêng ACB, nhiều ngân hàng khác cũng đẩy mạnh cho vay SME trong 9 tháng năm 2025. Tại OCB, dư nợ tín dụng của doanh nghiệp SME trong quý III/2025 tăng 10,1% so với quý II. Tại Ngân hàng TMCP Quân đội (MB), ông Phạm Như Ánh, Tổng giám đốc MB cho hay ngân hàng dành khoảng 50 – 60% room tín dụng cho khách hàng bán lẻ và doanh nghiệp SME.

Thời gian qua, Nghị quyết 68-NQ/TW đã mở ra một “làn gió mới” cho khu vực doanh nghiệp SME khi đưa ra loạt chính sách hỗ trợ thiết thực như miễn, giảm thuế, lệ phí, và ưu tiên tiếp cận nguồn vốn tín dụng. Cùng với đó, ngành ngân hàng cũng đã chủ động triển khai một loạt giải pháp để hỗ trợ SME bước vào giai đoạn mới. Nhiều ngân hàng đã dành riêng các gói ưu đãi dành cho SME như lãi suất thấp hơn thị trường, vốn lớn hơn, điều kiện linh hoạt hơn.

Đơn cử như ACB đã công bố gói tín dụng ưu đãi quy mô 40.000 tỷ đồng, trong đó 50% dành riêng cho SME với lãi suất thấp hơn thị trường từ 1,5 - 2%. Hay như Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) đã phát triển hệ sinh thái CommCredit với các khoản vay lên đến 1 tỷ đồng không cần tài sản bảo đảm cho phân khúc hộ kinh doanh cá thể.

Tuy vậy, cũng phải nhìn nhận một thực tế rằng dù dư nợ tín dụng cho các doanh nghiệp SME tại nhiều ngân hàng đã được cải thiện đáng kể song nếu so với nhu cầu thực, con số này vẫn còn khá khiêm tốn.

Theo cập nhật mới nhất của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), trong 6 tháng đầu năm 2025, tín dụng cho doanh nghiệp SME tăng 5,71% so với đầu năm và chiếm 17,51% tổng dư nợ của toàn ngành. Điều này cho thấy dù tăng trưởng nhưng chỉ có 1/5 dòng vốn đang phục vụ cho một bộ phận chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp trên cả nước.

Thực tế, vốn tín dụng “chảy nhỏ giọt” vào khu vực SME không còn là câu chuyện mới. Suốt nhiều năm qua, mối quan hệ giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và hệ thống ngân hàng vẫn ở trong tình thế “có cầu mà chưa đủ cung”, nơi cả hai bên đều muốn hợp tác nhưng lại khó tìm được tiếng nói chung. Doanh nghiệp SME cần vốn để mở rộng quy mô, đầu tư đổi mới, nhưng lại không “đủ chuẩn” để tiếp cận dòng vốn ngân hàng. Trong khi đó, ngân hàng lại muốn cho vay, song phải cân nhắc rủi ro, tài sản bảo đảm và tính minh bạch tài chính, những yếu tố mà phần lớn SME còn yếu và thiếu.

Trong một sự kiện liên quan đến vấn đề đi tìm giải pháp cung ứng vốn tín dụng cho doanh nghiệp SME, lãnh đạo của một doanh nghiệp thẳng thắn bày tỏ: “Với quy mô thị trường vốn hiện nay, ngân hàng vẫn luôn là nguồn cung ứng vốn vô cùng quan trọng đối với bất kỳ doanh nghiệp nào, đặc biệt là doanh nghiệp SME. Tuy nhiên, với các doanh nghiệp SME, việc tiếp cận vốn tín dụng gặp ‘trăm khó, nghìn khó’ khiến không ít chủ doanh nghiệp SME buộc phải tìm đến các thị trường phi tài chính khác”.

Có nên thành lập ngân hàng số chuyên biệt cho SME?

Một bàn tay không thể vỗ thành tiếng, chỉ nỗ lực từ một phía, dù là ngân hàng hay doanh nghiệp, đều chưa đủ để khơi thông dòng chảy tín dụng vào khu vực SME. Việc tiếp cận vốn của khối doanh nghiệp này vẫn đang cần một “cú hích” đồng bộ, từ cả hai phía. Ở đó, SME phải lớn lên về năng lực tài chính và minh bạch thông tin, trong khi ngân hàng cũng cần linh hoạt hơn trong cách tiếp cận.

Trong khi chờ đợi SME “kịp lớn”, nhiều chuyên gia cho rằng, ngân hàng nên chủ động thay đổi tư duy, chuyển từ mô hình “cho vay dựa trên tài sản bảo đảm” sang đánh giá tín nhiệm dựa trên dòng tiền và dữ liệu hoạt động thực tế. Một số ý kiến đáng chú ý còn đề xuất xây dựng ngân hàng số chuyên biệt dành riêng cho SME. Như vậy, việc thẩm định, giải ngân và quản lý khoản vay được số hóa hoàn toàn, giúp giảm chi phí, rút ngắn thời gian và mở rộng khả năng tiếp cận vốn cho các doanh nghiệp SME.

Ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME), cho hay Việt Nam hiện đã có đủ điều kiện về công nghệ và quan trọng hơn là chủ trương cởi mở từ lãnh đạo cấp cao để triển khai mô hình này. Ngân hàng số sẽ là giải pháp quan trọng giúp SME và hộ kinh doanh tiếp cận nguồn vốn, tháo gỡ những vướng mắc cố hữu trong việc vay tín chấp hay vay với lãi suất cao.

Chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, đại diện ngân hàng MB nhận định việc thành lập một ngân hàng số chuyên biệt phục vụ cho vay SME và hộ kinh doanh là một ý tưởng rất đáng cân nhắc, phản ánh nhu cầu thực tế về một mô hình tài chính “may đo” cho khối SME chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam.

Theo đại diện MB, một ngân hàng số cho SME nên được thiết kế theo thiết kế “platform banking”, nơi ngân hàng không chỉ là nơi cấp vốn mà kết nối doanh nghiệp với toàn hệ sinh thái số.

“Điều này có nghĩa là ngân hàng phải tích hợp sâu vào hệ sinh thái của SME, từ kế toán, thuế, thương mại điện tử, logistics, bảo hiểm, nhân sự, và chuỗi cung ứng. Mọi giao dịch, dòng tiền và chi phí đều được số hóa, cho phép ngân hàng phân tích dữ liệu thời gian thực, từ đó đưa ra giải pháp vốn phù hợp và kịp thời”, ông cho hay.

Song, ở chiều ngược lại, mô hình ngân hàng số chuyên biệt cho SME cũng sẽ đối mặt với nhiều thách thức. Theo đại diện MB, thách thức đầu tiên chính là chuyển đổi mô hình vận hành từ giao dịch sang dữ liệu. Không chỉ công nghệ, mà cả nhân sự, quy trình và tư duy kinh doanh cũng phải “số hóa” đồng bộ.

Ngoài ra, để vận hành một ngân hàng số chuyên biệt cho vay SME hiệu quả thì cần hội tụ đủ ba yếu tố. Đầu tiên, hạ tầng dữ liệu quốc gia phải đủ mở và kết nối, cho phép chia sẻ thông tin về thuế, hóa đơn điện tử và tài khoản doanh nghiệp một cách an toàn, minh bạch. Đây là nền tảng quan trọng để ngân hàng có thể đánh giá chính xác sức khỏe tài chính của doanh nghiệp mà không phụ thuộc quá nhiều vào tài sản thế chấp.

Thứ hai, cần xây dựng khung pháp lý cho hoạt động tín dụng dựa trên dữ liệu phi truyền thống. Đây là xu thế đang được nhiều quốc gia như Singapore hay Hàn Quốc triển khai mạnh mẽ. Việc chấp nhận các dữ liệu thay thế (alternative data) như lịch sử thanh toán, giao dịch điện tử hay hành vi tiêu dùng sẽ giúp ngân hàng mở rộng khả năng thẩm định và bao trùm tài chính toàn diện hơn.

Cuối cùng, một hệ thống quản trị rủi ro số và bảo mật ở mức cao là yếu tố không thể thiếu. SME là nhóm khách hàng dễ bị tổn thương nhất trước rủi ro an ninh mạng, do đó, ngân hàng số phục vụ phân khúc này cần đầu tư mạnh vào công nghệ nhận diện gian lận, mã hóa dữ liệu và bảo vệ giao dịch trực tuyến.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Phương Thảo, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Sovico cho rằng việc xây dựng một ngân hàng phục vụ cho SME là cần thiết nhưng không đơn giản. Bên cạnh yêu cầu cao về ứng dụng công nghệ, mô hình này còn cần được hỗ trợ bằng cơ chế chính sách phù hợp, nhất là việc chấp nhận cho vay dưới chuẩn. Tuy nhiên, điều này lại nảy sinh vướng mắc với việc đánh giá khoản vay theo tiêu chuẩn của NHNN.

Theo đại diện MB, thay vì một ngân hàng số chuyên biệt đòi hỏi nguồn lực, công nghệ và hành lang pháp lý mới thì “ngân hàng số trong ngân hàng” là hướng đi khả thi hơn khi vừa đảm bảo tính linh hoạt, vừa tận dụng được nền tảng hạ tầng, thương hiệu và dữ liệu sẵn có của hệ thống. Nói cách khác, thay vì xây mới từ đầu, các ngân hàng nên hướng tới đẩy mạnh ứng dụng số hóa, công nghệ trong hoạt động cho vay SME.