Từ các nhà sản xuất linh kiện nhựa chính xác cho xe hơi, máy móc đến các doanh nghiệp cung ứng bao bì, vật liệu kỹ thuật cao, nhà đầu tư Nhật đang góp phần từng bước nâng tầm công nghiệp hỗ trợ Việt Nam.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để hấp thụ hiệu quả nguồn vốn này, bài toán về liên kết chuỗi, nhân lực kỹ thuật và tiêu chuẩn hóa vẫn là thách thức không nhỏ.

"Ông lớn" Nhật Bản đổ vốn vào ngành nhựa, công nghiệp phụ trợ

Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng đã thúc đẩy hàng loạt doanh nghiệp Nhật Bản chọn Việt Nam làm điểm đến chiến lược trong ngành công nghiệp nhựa và phụ trợ. Không chỉ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhiều tập đoàn lớn như Mitsui Chemicals, Toray Industries, Nippon Mektron, Tosoh Corporation, Nissha Co., Ltd., Yazaki, và Sumitomo Bakelite cũng đã có hiện diện đáng kể tại Việt Nam.

Cụ thể, Mitsui Chemicals – tập đoàn hóa chất và vật liệu công nghiệp hàng đầu Nhật Bản – đã vận hành nhà máy sản xuất nhựa kỹ thuật tại Khu công nghiệp Long Đức (Đồng Nai), phục vụ các khách hàng trong ngành ô tô và thiết bị điện tử ở ASEAN. Trong khi đó, Toray Industries, nổi tiếng về vật liệu polyme và nhựa công nghệ cao, đang tăng công suất nhà máy ở Nhơn Trạch (Đồng Nai) để đáp ứng nhu cầu sản phẩm composite và linh kiện nhựa cho thị trường toàn cầu.

Một tên tuổi khác là Nippon Mektron – công ty con của tập đoàn NOK Corporation, chuyên sản xuất bảng mạch dẻo (FPC) và linh kiện nhựa cho điện thoại, laptop – cũng đã mở rộng nhà máy tại Bắc Ninh từ năm 2023. Tosoh Corporation, nổi tiếng trong lĩnh vực hóa chất đặc dụng, cũng đã ký kết các thỏa thuận hợp tác với các đối tác tại miền Nam để phát triển dòng nhựa kỹ thuật cao phục vụ ngành y tế và điện tử.

Trong khi đó, Sumitomo Bakelite, nhà sản xuất nhựa nhiệt rắn hàng đầu thế giới, tiếp tục đẩy mạnh đầu tư tại khu vực phía Bắc nhằm đáp ứng nhu cầu của các hãng điện tử Nhật như Canon, Panasonic và Sony. Công ty này được biết đến với việc phát triển các vật liệu đặc dụng cho thiết bị y tế và bán dẫn, hai lĩnh vực đang tăng trưởng nhanh tại Việt Nam.

Ở lĩnh vực khuôn mẫu và ép nhựa chính xác, các doanh nghiệp như Nissei Plastic, Futaba, DaikyoNishikawa và Meiwa Pax Group đã và đang mở rộng nhà máy hoặc thiết lập trung tâm R&D tại Việt Nam. Đáng chú ý, DaikyoNishikawa – nhà cung cấp linh kiện nhựa cho Toyota và Mazda – đã đưa vào vận hành nhà máy thứ hai tại Quảng Ninh từ giữa năm 2024, với vốn đầu tư trên 40 triệu USD.

Ngoài ra, một số doanh nghiệp Nhật còn lựa chọn mô hình liên doanh hoặc hợp tác với doanh nghiệp trong nước để tăng tốc thâm nhập thị trường. Chẳng hạn, công ty Yamato Mold, chuyên về thiết kế khuôn mẫu chính xác, đã ký kết hợp tác kỹ thuật với một đối tác ở Bình Dương để chuyển giao công nghệ và đào tạo đội ngũ kỹ sư Việt Nam.

Cơ hội tăng nội địa hóa: Những thách thức với DN Việt

Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản (JETRO) trong công bố trong Khảo sát doanh nghiệp Nhật tại châu Á năm 2024 cho biết, 64,1% doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam báo cáo có lãi, mức cao nhất trong 5 năm qua; có đến 56,1% doanh nghiệp Nhật tại Việt Nam muốn mở rộng đầu tư trong 3 năm tới, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ. Nguyên nhân chính là nhu cầu tăng tỷ lệ nội địa hóa nhằm tránh rủi ro địa chính trị và tối ưu chi phí logistics.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là năng lực cung ứng linh kiện và vật liệu của doanh nghiệp Việt Nam còn yếu.

Theo TS Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, ngành nhựa trong nước hiện chỉ đáp ứng 30% nhu cầu của hơn 100 triệu dân, phần còn lại phải nhập khẩu, tạo cơ hội lớn cho các doanh nghiệp. Mặc dù có những thách thức về ô nhiễm, Việt Nam vẫn cần sản xuất nhựa vì mức tiêu thụ bình quân đầu người vẫn thấp so với thế giới, tạo dư địa lớn cho ngành phát triển.

Ngoài ra, ngành nhựa Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm thay đổi trong hành vi tiêu dùng, yêu cầu về sản xuất và tiêu dùng xanh nghiêm ngặt hơn, cạnh tranh gay gắt và biến động giá nguyên liệu. Đặc biệt, Việt Nam vẫn chưa làm chủ được phần lớn nguyên liệu đầu vào, dẫn đến chi phí cao và rủi ro chuỗi cung ứng.

Theo các chuyên gia, rào cản hiện nay còn là sự thiếu liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp FDI và khối doanh nghiệp nội địa, đặc biệt trong chuỗi cung ứng linh kiện nhựa, bao bì kỹ thuật và phụ kiện hỗ trợ.

Không ít doanh nghiệp nội địa có năng lực sản xuất cơ bản, nhưng lại khó tiếp cận với yêu cầu kỹ thuật và quy trình chất lượng nghiêm ngặt từ phía Nhật Bản. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực kỹ thuật tay nghề cao – đặc biệt là kỹ sư, công nhân lành nghề trong lĩnh vực nhựa kỹ thuật và sản xuất công nghiệp phụ trợ – vẫn còn thiếu hụt, khiến chi phí đào tạo đội ngũ vận hành của nhà đầu tư bị đội lên đáng kể.

Một rào cản khác là chuẩn hóa hệ thống – từ tiêu chuẩn nguyên vật liệu đến quy trình kiểm soát chất lượng và quản lý môi trường. Đây là điều kiện bắt buộc đối với nhiều tập đoàn Nhật Bản vốn rất khắt khe về truy xuất nguồn gốc, độ ổn định kỹ thuật và yếu tố phát triển bền vững.

Một số tỉnh như Hà Nam, Quảng Ninh, TP.HCM đang nỗ lực cải thiện hệ sinh thái hỗ trợ nhà đầu tư Nhật Bản thông qua các trung tâm xúc tiến đầu tư, khu công nghiệp chuyên biệt và hợp tác với các tổ chức như JICA, AOTS để đào tạo kỹ sư, kỹ thuật viên. Đồng thời, các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, RCEP, EVFTA đang giúp sản phẩm nhựa kỹ thuật và linh kiện sản xuất tại Việt Nam có lợi thế cạnh tranh khi xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản, châu Âu và Bắc Mỹ.

Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần có chiến lược dài hạn hơn về phát triển cụm công nghiệp chuyên sâu cho ngành vật liệu mới và công nghiệp hỗ trợ. Cần có quỹ hỗ trợ R&D cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước, cũng như xây dựng cơ chế kết nối giữa các tập đoàn Nhật Bản và doanh nghiệp Việt trong đào tạo, chuyển giao công nghệ và tiêu chuẩn hóa sản phẩm.