Ngày 22/5, Hội đồng Chuyên gia kinh tế Đức đã hạ dự báo tăng trưởng kinh tế của nước này trong năm 2025 từ 0,4% xuống 0%. Hiện Đức vẫn là nền kinh tế lớn nhất châu Âu, nhưng lại đang mất dần động lực tăng trưởng. Giới chuyên gia cảnh báo kinh tế nước này đang bước vào giai đoạn “suy yếu rõ rệt”.

Khó khăn càng bủa vây nước Đức khi tỷ lệ già hóa dân số đang tăng nhanh, cùng với số giờ làm việc của mỗi lao động xuống thấp kỷ lục. Tính đến năm 2035, sẽ có 4,8 triệu lao động lớn tuổi ở Đức (tương đương 9% lực lượng lao động) đến tuổi nghỉ hưu. Chính phủ Đức sẽ phải khuyến khích thế hệ trẻ hy sinh thêm thời gian rảnh của mình để vực dậy nền kinh tế.

Theo giới phân tích, trong những năm tới, cách nước Đức đối phó với làn sóng nghỉ hưu hàng loạt sẽ là phép thử quan trọng cho các nước phương Tây già hóa khác quan sát và rút ra bài học.

Nghịch lý của nền lao động Đức

Ở tuổi 69, ông Friedrich Merz là thủ tướng cao tuổi thứ 2 trong lịch sử Đức khi bắt đầu nhiệm kỳ. Dù ông có thể là hình mẫu cho việc làm việc lâu dài và chăm chỉ, nhưng việc thuyết phục cả nước làm điều tương tự sẽ không hề dễ dàng.

Theo ông Bernd Fitzenberger, giám đốc Viện Nghiên cứu Thị trường lao động IAB, mặc dù người Đức đang có xu hướng làm việc ít hơn, nhưng quốc gia này không phải là một dân tộc lười biếng.

Trên thực tế, số người có việc làm và tổng số giờ làm việc của toàn nền kinh tế Đức đã tăng lên mức cao nhất mọi thời đại vào năm 2024. Con số này một phần đến từ số lượng lao động nước ngoài tăng gấp đôi trong 10 năm qua, lên 6,3 triệu người. Cứ 5 người Đức trong độ tuổi lao động thì có 4 người đang có việc làm. Đây là tỷ lệ tham gia lao động cao hàng đầu trong số các nước giàu có.

“Tính tổng thể, người Đức đang làm việc nhiều hơn bao giờ hết”, ông Fitzenberger cho biết.

Tuy nhiên, điều nghịch lý là số giờ làm việc trung bình của mỗi nhân viên đã giảm xuống mức thấp kỷ lục vào năm ngoái, nếu không tính năm 2020 do đại dịch Covid-19.

Theo dữ liệu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), người Đức hiện có thời gian làm việc trung bình ngắn nhất trong số các nền kinh tế giàu có. Thêm vào đó, nghiên cứu từ Techniker Krankenkasse (TK), quỹ bảo hiểm y tế lớn nhất của Đức, cho thấy người lao động Đức trung bình nghỉ làm 19,4 ngày do ốm đau vào năm 2023, ghi nhận mức cao kỷ lục.

Theo các nhà kinh tế, khi thế hệ baby boomer (sinh từ năm 1946 - 1964) rời khỏi lực lượng lao động trong thập kỷ tới, tuần làm việc ngắn có nguy cơ làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lao động. Đây vốn đã là vấn đề nhức nhối ở một số ngành như y tế, giáo dục và kỹ thuật.

“Triển vọng trong dài hạn khá ảm đạm”, ông Martin Werding, thành viên Hội đồng Chuyên gia kinh tế của chính phủ Đức, cảnh báo. Hội đồng này cũng dự báo lực lượng lao động giảm sút trong các thập kỷ tới có thể làm mất tới 0,6 điểm phần trăm trong tiềm năng tăng trưởng kinh tế hàng năm vốn đã yếu của Đức.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ lực lượng lao động Đức trong độ tuổi từ 55 đến 64 so với tổng lực lượng lao động, trong giai đoạn từ 2005 đến 2024. (Ảnh: Financial Times). 

Bài toán nan giải cho chính phủ Đức

Tuần làm việc ngắn hiện nay của người Đức bắt nguồn từ phong trào đấu tranh từ nhiều thập kỷ trước. Những năm 1980, các công đoàn đã tổ chức một trong những cuộc đình công dài nhất lịch sử để giảm giờ làm từ 40 xuống còn 35 giờ mỗi tuần đối với lao động toàn thời gian.

Năm 1993, Thủ tướng Đức khi ấy là ông Helmut Kohl gây xôn xao khi tuyên bố nước Đức bắt đầu giống như “một công viên giải trí tập thể” do thời gian làm việc ngắn và tình trạng nghỉ hưu sớm phổ biến. Kể từ đó đến nay, thời gian làm việc trung bình của người lao động đã giảm thêm 13,5%.

Năm 2007, chính phủ của Thủ tướng Angela Merkel có chính sách nhằm tăng tuổi nghỉ hưu hợp pháp thêm 2 năm, lên 67 tuổi. Tuy nhiên, quyết định này không được lòng cử tri Đức.

Mới đây, chính phủ của Thủ tướng Friedrich Merz mới nhậm chức đã cam kết sẽ đưa ra các biện pháp khuyến khích nhằm giúp người Đức làm việc nhiều giờ hơn và nghỉ hưu muộn hơn. Đa số nhà kinh tế hoan nghênh việc chính phủ mới thừa nhận và quan tâm đến nguồn cung lao động sụt giảm.

Tuy nhiên, “các ý tưởng đưa ra hiện vẫn quá mơ hồ”, ông Andreas Peichl, giáo sư kinh tế tại Đại học Munich cho biết. Ông Peichl cho rằng các biện pháp khuyến khích của chính phủ có thể sẽ “kém hiệu quả, rất tốn kém hoặc trở thành cơn ác mộng thủ tục hành chính”.

Có một vài phương án được đề xuất cho chính quyền tổng thống Friedrich Merz để tăng nguồn cung lao động. Tuy nhiên, không phương án nào có khả năng được người dân Đức ủng hộ.

Ngay cả một ý tưởng đơn giản như bỏ bớt một ngày nghỉ lễ cũng không nhận được nhiều sự đồng tình. Số ngày nghỉ lễ ở Đức hiện nay dao động tùy từng địa phương, nhiều nhất lên tới 13 ngày/năm. Theo ước tính, bỏ bớt một ngày nghỉ lễ có thể giúp nền kinh tế Đức tạo thêm 8 tỷ euro tổng sản phẩm quốc nội (GDP) mỗi năm.

“Tăng thêm tuổi nghỉ hưu hợp pháp và tăng khấu trừ lương hưu đối với người nghỉ sớm cũng là biện pháp hiệu quả. Tuy nhiên, những ý tưởng như vậy chắc chắn sẽ gây tranh cãi kịch liệt”, ông Werding cho biết.

Một trong những tiềm năng lớn nhất để tăng nguồn cung lao động nằm ở đội ngũ lao động bán thời gian đông đảo của Đức. Theo cơ quan thống kê quốc gia, tỷ lệ lao động bán thời gian đã tăng gấp đôi kể từ đầu những năm 1990, lên tới 30% lực lượng lao động. Đa số người lao động bán thời gian là phụ nữ.

Cái khó của người lao động

Theo ông Sebastian Dullien, Giám đốc viện nghiên cứu kinh tế IMK, chính làn sóng lao động bán thời gian đang làm sai lệch các thống kê về số giờ làm việc. Điều này là bởi vì trước đây có ít người lao động bán thời gian hơn. Hiện nay tỷ lệ lao động bán thời gian đã tăng cao. Và với số giờ làm việc ngắn của mình, họ kéo mức trung bình giờ làm việc xuống.

Trung bình mỗi lao động toàn thời gian ở Đức hiện nay làm việc 40,2 giờ/tuần. Nếu tính cả lao động bán thời gian thì trung bình mỗi nhân viên chỉ làm khoảng hơn 34 giờ/tuần - thấp hơn 7% so với mức trung bình của Liên minh châu Âu (EU) và thấp hơn 16% so với Hy Lạp.

Khảo sát cho thấy nhiều lao động bán thời gian ở Đức muốn làm việc nhiều giờ hơn, nhưng lại gặp phải nhiều trở ngại. Trong đó, thiếu hụt dịch vụ chăm sóc trẻ em là vấn đề chính. Đặc biệt ở các thành phố lớn, dịch vụ chăm sóc trẻ em cả ngày rất khan hiếm, thiếu ổn định và đắt đỏ.

Bà Ina Schmidt, một bà mẹ 47 tuổi đang sống tại thành phố Munich, chia sẻ bà muốn làm thêm 10 giờ/tuần nhưng không thể vì không an tâm với dịch vụ gia sư cho con gái bà sau giờ học.

Bà Stephanie Poggemöller, người sáng lập nhóm tư vấn Work & Family có trụ sở tại Munich, cho biết tình trạng thiếu nhân lực chất lượng để chăm sóc trẻ em là “một trong những vấn đề thường xuyên nhất” cản trở các bà mẹ quay trở lại làm việc toàn thời gian.

“Nhiều phụ nữ khó chuyên tâm vào công việc vì phải tự xoay xở giữa công việc và gia đình”, bà Stephanie cho biết thêm.