“Nguồn năng lượng vàng” trong trí tuệ và khát vọng tuổi trẻ

Trong bối cảnh toàn cầu đang chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của công nghệ mới – từ trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain cho đến các nền tảng số xuyên biên giới – những mô hình sản xuất và kinh doanh truyền thống đang bị thay đổi nhanh chóng. Thách thức đặt ra không nhỏ, nhưng cơ hội cũng chưa từng rộng mở đến vậy. Với Việt Nam, lực lượng thanh niên chiếm gần 20% dân số, tương đương hơn 20 triệu người, chính là chìa khóa để biến thách thức thành động lực phát triển.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh nhấn mạnh, đây là giai đoạn vàng để Việt Nam tận dụng sức mạnh của trí tuệ trẻ. Minh chứng rõ nét đến từ loạt thành tích quốc tế trong năm 2025: học sinh Việt Nam giành 4 huy chương tại Olympic Tin học quốc tế, 8 huy chương Olympic Trí tuệ nhân tạo, cùng 11 giải thưởng tại Cuộc thi Khoa học kỹ thuật quốc tế ISEF. Những kết quả này không chỉ cho thấy tài năng mà còn chứng minh khả năng hội nhập và cạnh tranh toàn cầu của thế hệ trẻ Việt Nam.

Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) Daren Tang gọi lớp thanh niên hôm nay là “thế hệ vàng”. Theo đó, dân số vàng không chỉ là con số, mà là “nguồn năng lượng vàng” trong trí tuệ và ước mơ. Nếu biết bảo vệ và nuôi dưỡng bằng sở hữu trí tuệ (SHTT) và đổi mới sáng tạo (ĐMST), nguồn năng lượng ấy sẽ biến thành thành tựu của cả quốc gia.

Trong chiến lược phát triển dài hạn, Việt Nam đã xác định khoa học công nghệ, ĐMST và chuyển đổi số là những trụ cột để bứt phá, hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. Trong đó, SHTT đóng vai trò đặc biệt: vừa là “lá chắn” bảo vệ thành quả sáng tạo, vừa là bệ phóng để biến ý tưởng thành sản phẩm, dịch vụ có giá trị thương mại.

Hai nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị đã đặt nền móng rõ ràng: Nghị quyết 57 coi KHCN, ĐMST và SHTT là động lực then chốt để đạt tăng trưởng GDP hai con số giai đoạn 2026–2030; trong khi Nghị quyết 71 tập trung phát triển giáo dục và nguồn nhân lực cho ĐMST. Sự kết hợp này không chỉ định hình chiến lược mà còn tạo hệ sinh thái đồng bộ, giúp SHTT trở thành cầu nối giữa giảng đường, phòng thí nghiệm và thực tiễn đời sống.

Đối với giới trẻ, việc học không chỉ dừng lại ở tri thức hàn lâm, mà còn phải đi kèm khả năng bảo vệ và khai thác ý tưởng. Lãnh đạo Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT) chia sẻ: SHTT không chỉ là vấn đề pháp lý hay kinh tế, mà còn là một phần không thể thiếu của văn hóa đổi mới. Khi người trẻ ý thức được giá trị của tài sản trí tuệ, họ sẽ tự tin khởi nghiệp, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu và mở rộng cơ hội hợp tác quốc tế.

Bước đi kiến tạo hệ sinh thái sở hữu trí tuệ

Bộ Khoa học và Công nghệ đang được giao xây dựng Đề án Quốc gia khởi nghiệp, hướng đến một Việt Nam mà bất kỳ công dân nào cũng có thể khởi nghiệp trên nền tảng công nghệ và sự sáng tạo. Đây không chỉ là chiến lược tạo thêm việc làm, mà là con đường để mỗi cá nhân giải quyết vấn đề xã hội bằng tư duy mới, qua đó biến trí tuệ cá nhân thành động lực phát triển quốc gia.

Trong tiến trình này, hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng. Từ khi gia nhập WIPO năm 1976, Việt Nam đã nhận được sự đồng hành tích cực từ tổ chức này. Hàng nghìn cán bộ, chuyên gia được đào tạo qua các chương trình của WIPO Academy; nhiều sáng kiến như “IP for Youth & Teachers” hay Chiến lược trao quyền cho giới trẻ (IP-YES! 2024) đã được triển khai, đặt nền tảng lan tỏa văn hóa SHTT tới thế hệ trẻ.

Đặc biệt, cuối tháng 9/2025, trong chuyến làm việc của ông Dareng Tang tại Việt Nam, WIPO và các trường đại học kỹ thuật – công nghệ lớn của Việt Nam đã ra mắt Liên minh Hợp tác Sở hữu trí tuệ và Đổi mới sáng tạo. Liên minh quy tụ Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM, Đại học Xây dựng và Đại học Giao thông Vận tải, với sự bảo trợ chuyên môn của Cục SHTT. Mục tiêu là bản địa hóa các chương trình đào tạo SHTT quốc tế, tổ chức WIPO Summer School thường niên, triển khai các khóa học thương mại hóa bản quyền, định giá tài sản trí tuệ và hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp.

Một trong những định hướng then chốt là xây dựng PTIT trở thành trung tâm sở hữu trí tuệ (IP Hub) quốc gia và khu vực, trung tâm đào tạo – nghiên cứu – ứng dụng SHTT hàng đầu trong lĩnh vực ICT và AI. WIPO cam kết đồng hành bằng cách hỗ trợ chuyên môn, kết nối quốc tế và chia sẻ tri thức, biến PTIT thành biểu tượng trong hệ sinh thái ĐMST dựa trên SHTT.

Tổng Giám đốc WIPO gửi tới thanh niên Việt Nam thông điệp: một ý tưởng có thể trở thành doanh nghiệp, một start-up có thể thay đổi cả một ngành công nghiệp. Nhưng để biến tiềm năng thành hiện thực, cần có sự đồng hành từ nhiều phía.

Với Chính phủ, đó là việc tiếp tục hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho sáng tạo và khởi nghiệp, đồng thời đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục gắn với SHTT. Với các trường đại học, đó là trách nhiệm tích hợp SHTT vào đào tạo, thúc đẩy các dự án khởi nguồn từ nghiên cứu. Với doanh nghiệp, đó là sự chủ động tham gia vào quá trình thương mại hóa, biến tri thức thành lợi ích kinh tế.

Quan trọng nhất, chính thế hệ trẻ cần nhận thức rõ rằng cơ hội “thế hệ vàng” không đến nhiều lần. Sáng tạo hôm nay có thể trở thành động lực quốc gia ngày mai, nếu được nuôi dưỡng bằng sự nỗ lực và được bảo vệ bởi SHTT.

Tổng Giám đốc WIPO nhấn mạnh: Gieo mầm văn hóa SHTT từ gốc rễ, biến sáng tạo cá nhân thành tài sản quốc gia. Đây cũng là hành trang không thể thiếu để Việt Nam thực hiện mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.