Chủ nhật, 19/10/2025 | English | Vietnamese
09:30:00 AM GMT+7Thứ 5, 16/10/2025
Nghiên cứu đạt giải Nobel Kinh tế cho thấy đổi mới sáng tạo thúc đẩy tăng trưởng, nhưng đồng thời cũng có thể tạo ra xung đột xã hội nếu không được quản lý hiệu quả.
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển nhanh chóng, một trong những câu hỏi kinh điển thường được bàn luận là: “Liệu AI có hủy diệt loài người không?”.
Theo nhà nghiên cứu Paulo Carvão tại Đại học Harvard, về lý thuyết thì luôn tồn tại rủi ro rằng máy móc có thể trở nên mất kiểm soát. Tuy nhiên, điều mà ông quan tâm hơn hết đó là tốc độ tốc độ ứng dụng AI quá nhanh có thể khiến xã hội không kịp thích ứng.
Theo ông Carvão, các thể chế, thị trường lao động và hệ thống chính trị thường có xu hướng phát triển chậm hơn công nghệ. Nếu mâu thuẫn tích tụ, chúng có thể dẫn đến bất ổn và xung đột xã hội. Giải Nobel Kinh tế năm nay, được trao cho nhà khoa học Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt, nhấn mạnh chính điều này.
Công trình đạt giải cho thấy đổi mới sáng tạo sẽ thúc đẩy tăng trưởng, nhưng đồng thời cũng có thể tạo ra xung đột nếu không được quản lý hiệu quả.
Chuyện tiến bộ công nghệ kéo theo bất ổn xã hội không phải là điều xa lạ. Trong Cách mạng Công nghiệp lần thứ 2, những người thợ dệt ở Anh đã phá hủy máy móc vì tin rằng chúng đe dọa sinh kế của họ.
Theo ông Carvão, đổi mới tạo ra kẻ thắng và người thua – và những người thua cuộc thường sẽ phản kháng.
Tua nhanh đến thời hiện đại, các cuộc tranh luận về AI mang âm hưởng tương tự. Một bên là những người bi quan, lo sợ về viễn cảnh AI có thể vượt khỏi sự kiểm soát của con người. Ở phía đối lập là phe lạc quan. Họ coi việc ứng dụng AI nhanh chóng là điều tất yếu và đáng mong đợi. Đối với họ, chậm lại đồng nghĩa với việc đánh mất lợi thế vào tay đối thủ hoặc bỏ lỡ cơ hội đột phá trong khoa học, y học và năng suất lao động.
Nằm giữa hai thái cực ấy là một mối lo ngại thực tế: khả năng thích ứng của xã hội. Việc làm sẽ thay đổi, các thể chế sẽ chịu sức ép, và quyền lực có thể tập trung vào một số ít những công ty nắm giữ sức mạnh dữ liệu. Việc quản lý quá trình chuyển đổi này không phải là chọn giữa lạc quan hay bi quan, mà là làm sao hiện đại hóa hệ thống quản trị để theo kịp đổi mới, theo ông Carvão.
Năm nay, công trình đạt giải Nobel Kinh tế nghiên cứu về tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo. Ba nhà khoa học được vinh danh đã chỉ ra nguyên nhân vì sao hai thế kỷ vừa qua – khác với hầu hết tiến trình lịch sử nhân loại – kinh tế thế giới lại đạt được mức tăng trưởng bền vững.
Nhà khoa học Joel Mokyr chỉ ra rằng văn hóa cởi mở đối với ý tưởng và tri thức mới đã giúp khơi dậy Cách mạng Công nghiệp và duy trì tăng trưởng ở châu Âu. Luận điểm này được 2 nhà khoa học Aghion và Howitt củng cố mô hình “phá hủy sáng tạo” (creative destruction). Mô hình này cho thấy đổi mới vừa tạo ra - lại vừa phá hủy, khi các sản phẩm và phương pháp mới thay thế những cái cũ, buộc nền kinh tế phải liên tục tự đổi mới.
Tại lễ trao giải, Giáo sư Kerstin Enflo của Đại học Lund nhấn mạnh rằng những lý thuyết này giải thích sự thịnh vượng, nhưng cũng chỉ ra rằng các nhóm lợi ích cố hữu và thể chế yếu kém có thể kìm hãm đổi mới.
Trong cuộc phỏng vấn sau lễ trao giải, nhà khoa học Philippe Aghion nhấn mạnh rằng tăng trưởng không thể được coi là điều hiển nhiên. Xã hội phải bảo vệ những điều kiện để “phá hủy sáng tạo” tiếp tục diễn ra. Ông chỉ ra 3 yêu cầu cấp bách: duy trì thị trường mở, đảm bảo tính bền vững và ngăn chặn sự tập trung quyền lực quá mức vào tay các công ty AI. Nếu không chú ý đến những yếu tố này, chu kỳ tăng trưởng kéo dài suốt 200 năm qua có thể sẽ chững lại, ông Aghion cảnh báo.
Điều cần thiết đầu tiên là duy trì thị trường mở. Đổi mới phát triển mạnh khi các doanh nghiệp và nhà sáng tạo có thể gia nhập thị trường, cạnh tranh và thay thế những mô thức cũ. Tuy nhiên, thuế quan và rào cản bảo hộ có thể cản trở quá trình này.
Trong thập niên 1980, các hãng xe Nhật như Toyota và Honda mang đến thị trường Mỹ những chiếc xe chất lượng. Tuy nhiên, các biện pháp thuế quan và hạn ngạch nhằm bảo vệ doanh nghiệp trong nước đã làm chậm quá trình cạnh tranh và đổi mới sáng tạo.
Nếu chính phủ ưu tiên bảo vệ doanh nghiệp nội địa hơn là duy trì sự cạnh tranh, họ sẽ phá hoại chính tiến trình “phá hủy sáng tạo”. Lịch sử cho thấy những nền kinh tế mở thường năng động hơn, trong khi các nền kinh tế khép kín thì trì trệ. Chẳng hạn, sau chiến tranh, Hàn Quốc mở cửa thương mại và đã trở thành trung tâm đổi mới. Ông Aghion cho rằng việc duy trì tính mở là điều thiết yếu cho tăng trưởng lâu dài.
Thứ 2, tăng trưởng phải gắn liền với bền vững. Ông Aghion cho rằng nếu tăng trưởng kinh tế tiếp tục gắn chặt với nhiên liệu hóa thạch, thì sẽ gây ra biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và suy thoái môi trường - đe dọa phá hủy thịnh vượng.
Đổi mới phải hướng tới công nghệ xanh, năng lượng tái tạo, phương pháp sản xuất sạch và hạ tầng bền vững. Trên thực tế, sự mở rộng nhanh chóng của AI hiện nay cũng gây ra vấn đề về môi trường: việc huấn luyện và vận hành các mô hình lớn tiêu tốn lượng điện và nước khổng lồ, đặt ra câu hỏi về tính bền vững.
Thách thức thứ ba nằm ở sự tập trung quyền lực trong tay một số công ty kiểm soát AI. Đổi mới phụ thuộc vào cạnh tranh. Nếu các nguồn lực cần thiết cho AI - dữ liệu, năng lực tính toán, nhân tài - bị độc quyền, thì quá trình “phá hủy sáng tạo” sẽ suy yếu. Thay vì một chu kỳ đổi mới liên tục, nơi các doanh nghiệp mới thay thế những người dẫn đầu cũ, xã hội có thể rơi vào tình trạng quyền lực bị cố định trong tay một nhóm nhỏ, nắm quyền chi phối tốc độ và hướng phát triển của công nghệ.
Giải Nobel Kinh tế năm nay nhấn mạnh rằng đổi mới không tự vận hành. Nó cần những thể chế, chính sách và điều kiện văn hóa cho phép các ý tưởng phát triển, đồng thời quản lý những xáo trộn mà chúng gây ra. Công trình của Mokyr, Aghion và Howitt cho thấy thịnh vượng phụ thuộc vào sự cân bằng giữa sáng tạo và phá hủy, giữa cởi mở và ổn định, giữa tiến bộ và công bằng.
Không giống các công nghệ trước, AI đang phát triển nhanh, lan tỏa toàn cầu và chạm đến mọi lĩnh vực của đời sống. Do đó, chính phủ phải thích ứng. Sự thích ứng này đòi hỏi hiện đại hóa thể chế, từ khung pháp lý, hệ thống giáo dục cho đến các quy định chống độc quyền.
Đồng thời, đầu tư công vào nghiên cứu khoa học là rất quan trọng. Nhiều đột phá trong AI và các lĩnh vực liên quan bắt nguồn từ các tổ chức được tài trợ công. Đầu tư công cho khoa học công nghệ phục vụ nhu cầu xã hội rộng lớn, chứ không chỉ lợi ích của các tập đoàn.
Tiến bộ không nằm ở việc kìm hãm hay buông lỏng đổi mới, mà ở cách con người quản trị nó một cách sáng suốt. Điều đó có nghĩa là thiết lập giới hạn mà không kìm hãm sáng tạo, khuyến khích cạnh tranh nhưng vẫn kiểm soát rủi ro, và định hướng tiến bộ công nghệ theo hướng bền vững, hài hòa với lợi ích xã hội.
Theo nhà nghiên cứu Paulo Carvão, giải Nobel năm nay nhắc nhở chúng ta rằng tăng trưởng không phải là điều hiển nhiên. Nó cần được nuôi dưỡng, bảo vệ và chia sẻ. Thử thách cho thế hệ chúng ta là làm sao để làn sóng “phá hủy sáng tạo” tiếp theo giúp xã hội trở nên tốt đẹp hơn, chứ không phải chia rẽ hơn.
05:28:00 PM GMT+7Thứ 7, 18/10/2025
05:16:00 PM GMT+7Thứ 7, 18/10/2025
05:07:00 PM GMT+7Thứ 7, 18/10/2025
Website nội bộ của VCCI
Liên kết nhanh
Bản quyền bởi Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI
Tòa VCCI, Số 9 Đào Duy Anh, Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam
Giấy phép xuất bản số 190/GP-TTĐT cấp ngày 27/10/2023
Người chịu trách nhiệm chính: Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI
Quản lý và vận hành: Trung tâm Truyền thông và Thông tin Kinh tế - VCCI | ||
Văn Phòng - Lễ tân: | Phụ trách website: | Liên hệ quảng cáo: |
📞 + 84-24-35742022 | 📞 + 84-24-35743084 | 📞 + 84-24-35743084 |
+ 84-24-35742020 | vcci@vcci.com.vn |
Truy cập phiên bản website cũ. Thiết kế và phát triển bởi ADT Global