EVFTA được nhìn nhận là “điểm tựa chiến lược” trong hành trình đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Ngành thủy sản Việt Nam là minh chứng rõ ràng nhất cho khả năng tận dụng cơ hội này. Khi chính sách thuế đối ứng của Mỹ khiến nhiều doanh nghiệp chao đảo, các nhà xuất khẩu thủy sản đã nhanh chóng xoay trục sang EU – thị trường có ưu đãi thuế quan lớn và ổn định hơn.

“Cánh cửa an toàn” giữa biến động thương mại

Ông Ngô Minh Phương - Giám đốc điều hành Công ty TNHH Việt Trường cho biết, sau khi Mỹ áp thuế, nhiều nhà nhập khẩu lập tức chuyển hướng sang Việt Nam. “Từ tháng 4/2025, khi Mỹ áp thuế đối ứng mới đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, ngành thủy sản Việt Nam bất ngờ đón lượng đơn hàng tăng vọt, có thời điểm tăng đến 500 - 600%” - ông Phương thông tin.

Tuy nhiên, theo ông Phương, khi mối quan hệ thuế quan của 2 nền kinh tế này có dấu hiệu hạ nhiệt, các đơn hàng cũng giảm nhanh. Vì vậy, doanh nghiệp buộc phải xoay trục, tìm điểm tựa bền vững hơn - mà EVFTA là một hướng đi như vậy” - ông Phương nói.

Theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), kể từ khi EVFTA có hiệu lực vào tháng 8/2020, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU đã tăng từ 598 triệu USD lên 1,01 tỷ USD vào cuối năm 2024. Tỷ lệ cấp C/O mẫu EUR.1 đạt tới 84,4%, cho thấy doanh nghiệp đã tận dụng rất tốt ưu đãi thuế quan.

“Tỷ lệ cấp C/O của nhóm hàng thủy sản gần tương đương với tổng kim ngạch xuất khẩu. Đây là minh chứng rõ nét cho việc doanh nghiệp Việt đã nhanh chóng làm chủ cơ hội từ EVFTA” - Bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu đánh giá.

Thực tế, không chỉ giảm thuế, EVFTA còn mang lại sự ổn định về thị trường đầu ra - điều mà các doanh nghiệp thủy sản rất cần trong giai đoạn biến động toàn cầu.

Số liệu từ Cục Hải quan cho thấy, 9 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 8,16 tỷ USD, tăng 13% so với cùng kỳ 2024. Trong đó tôm tiếp tục giữ vững vị thế chủ lực khi kim ngạch 9 tháng mang về hơn 3,38 tỷ USD, tăng tới 20,3% so với cùng kỳ năm ngoái. Các thị trường truyền thống vẫn duy trì tăng trong đó, EU tăng 13,3%.

Trước đó, số liệu Eurostat cung cấp cho thấy, nhập khẩu thủy sản của EU từ Việt Nam cũng đã tăng mạnh, đạt 18,2% về lượng và 19,2% về trị giá trong 7 tháng. Các chuyên gia đánh giá, kết quả này cho thấy vị thế vững vàng của thủy sản Việt Nam tại EU, đặc biệt các mặt hàng chủ lực như tôm, cá ngừ… Việc tận dụng hiệu quả EVFTA đã giúp doanh nghiệp giảm chi phí thuế quan và gia tăng sức cạnh tranh.

Doanh nghiệp Việt có khả năng thích ứng tốt

Phân tích về sự xoay chuyển của doanh nghiệp để có được kim ngạch tăng trưởng xuất khẩu thủy sản tăng sau 9 tháng, chuyên gia của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, trong tháng 6/2025, xuất khẩu tất cả các mặt hàng thủy sản của Việt Nam sang Mỹ giảm 26,5% so với cùng kỳ năm trước; trong đó, mặt hàng tôm giảm tới 37%.

Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt đã nhanh chóng thích ứng với biến động, tập trung vào thị trường EU.

Theo đó, trong 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu tôm Việt Nam sang EU đạt hơn 252 triệu USD, tăng 16% so với cùng kỳ năm trước, chiếm 12% tổng kim ngạch xuất khẩu tôm cả nước. EU được coi là thị trường tăng trưởng ổn định nhất của tôm Việt trong nửa đầu năm 2025. Một số thị trường chủ lực trong khối có mức tăng trưởng đáng chú ý như Đức tăng 24%, Bỉ tăng 31%, Pháp tăng gần 20%. Trên cơ sở đó, xuất khẩu thủy sản giữ vững được đà tăng và tiếp tục tăng ổn định ở thị trường.

“Khi xuất khẩu sang Mỹ gặp khó, EU nổi lên là điểm đến ổn định nhất nhờ ưu đãi thuế và tiêu chuẩn rõ ràng. Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt củng cố vị thế tại thị trường khó tính này” - bà Kim Thu, chuyên gia VASEP nhận định.

Phó Tổng Thư ký Lê Hằng đánh giá: “Tăng trưởng toàn ngành 9 tháng năm 2025 đạt 15,5%, bất chấp biến động thương mại toàn cầu phản ánh khả năng thích ứng rất tốt của doanh nghiệp Việt. Nhưng nếu muốn duy trì bền vững, ngành cần chuyển dịch sâu hơn - từ đa dạng hóa thị trường sang nâng tầm giá trị sản phẩm.”

Do đó, VASEP đề xuất bốn nhóm giải pháp then chốt để giữ vững thị trường trong giai đoạn bất ổn hiện nay. Các giải pháp bao gồm phát triển vùng nuôi đạt chuẩn quốc tế, đảm bảo truy xuất nguồn gốc minh bạch; Đẩy mạnh sản phẩm giá trị gia tăng thay vì chỉ xuất thô; Khuyến khích doanh nghiệp tiếp cận tín dụng xanh, giảm chi phí logistics và chứng nhận; Tăng cường xúc tiến thương mại tại EU, xây dựng thương hiệu quốc gia cho thủy sản Việt Nam.

Ngoài ra, hiệp hội cũng kiến nghị Bộ Công Thương và Bộ NN&MT hỗ trợ doanh nghiệp trong việc quy hoạch vùng nuôi, kiểm định chất lượng, đàm phán tiêu chuẩn kỹ thuật mới nhằm giảm chi phí tuân thủ khi xuất khẩu sang châu Âu.

Câu chuyện ứng phó với thuế đối ứng của Mỹ đã chứng minh năng lực xoay chuyển đáng nể của doanh nghiệp thủy sản Việt Nam. Nhưng bài học lớn nhất mà doanh nghiệp nhận ra chính là sự linh hoạt chiến lược - chuyển rủi ro thành cơ hội, biến một hiệp định thương mại, ví dụ như EVFTA thành bàn đạp phát triển bền vững.

Tuy nhiên, “EVFTA chỉ mở cánh cửa, còn đi vào sâu được hay không là nhờ chất lượng sản phẩm và sự hỗ trợ chính sách của Nhà nước” - ông Ngô Minh Phương, Giám đốc Công ty Việt Trường bày tỏ.

Thành công của ngành thủy sản cho thấy năng lực thích ứng linh hoạt của doanh nghiệp Việt – biết chuyển hướng kịp thời và tận dụng hiệu quả các FTA. Trong khi thủy sản mở rộng thị phần tại châu Âu, một ngành khác cũng đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ hơn nhờ EVFTA: ngành dệt may, với chiến lược phát triển bền vững và tầm nhìn dài hạn vượt ra ngoài câu chuyện thuế quan.