Những diễn biến gần đây từ chính sách thương mại của Hoa Kỳ đã làm dấy lên không ít lo ngại cho nền kinh tế Việt Nam. Quyết định áp thuế đối ứng của chính quyền Tổng thống Donald Trump, dù đã có những nhượng bộ nhất định về thời gian và mức thuế, vẫn tạo ra một tâm lý lo ngại.

“Cơn gió ngược” từ bên ngoài: Áp lực thuế quan Hoa Kỳ

Ngân hàng UOB đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng GDP của Việt Nam năm nay xuống còn 6%, giảm 1% so với dự báo trước đó, chủ yếu do những rủi ro và áp lực từ chính sách thuế quan của Mỹ. Điều này cho thấy rằng, các tổ chức tài chính quốc tế cũng đã bắt đầu tính đến những ảnh hưởng tiêu cực của yếu tố này.

Nếu kịch bản xấu nhất xảy ra, và thuế quan Hoa Kỳ vẫn được áp dụng ở mức cao, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam sẽ bị giáng một đòn mạnh.

Theo phân tích của các chuyên gia, áp lực thuế quan gia tăng đột ngột sẽ bào mòn đáng kể lợi nhuận của doanh nghiệp, thậm chí đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình thế thua lỗ. Các doanh nghiệp phải gồng mình tìm cách xoay xở, từ việc cắt giảm chi phí sản xuất, tìm kiếm nguồn cung nguyên liệu thay thế, đến việc thu hẹp quy mô hoạt động.

Trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, việc tăng giá sản phẩm để bù đắp chi phí thuế quan có thể khiến hàng hóa Việt Nam mất đi lợi thế cạnh tranh, dẫn đến giảm sút đơn hàng và thị phần.

Hệ lụy không chỉ dừng lại ở các doanh nghiệp. Khi hoạt động sản xuất kinh doanh đình trệ hoặc thu hẹp, người lao động sẽ là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp. Việc cắt giảm nhân sự, giảm giờ làm, hoặc thậm chí là đóng cửa nhà máy có thể dẫn đến tình trạng thất nghiệp gia tăng. Các ngành xuất khẩu chủ lực sang Mỹ như đồ điện tử, thiết bị máy móc, dệt may, giày dép và đồ gỗ, tạo ra một lượng lớn việc làm cho người dân Việt Nam. Một cú sốc từ chính sách thuế quan của Mỹ có thể gây ra những xáo trộn lớn trong thị trường lao động, làm gia tăng gánh nặng an sinh xã hội.

Một hệ quả đáng lo ngại khác là nguy cơ dịch chuyển sản xuất để tìm kiếm những thị trường có mức thuế suất ưu đãi hơn, làm suy giảm nguồn thu ngân sách và ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập của người lao động.

Việc các doanh nghiệp dịch chuyển sản xuất không chỉ làm giảm sút nguồn thu ngân sách từ thuế và các hoạt động kinh tế liên quan, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập khả dụng của toàn bộ nền kinh tế. Khi các nhà máy đóng cửa và người lao động mất việc làm, tổng cầu của nền kinh tế sẽ suy giảm, kéo theo sự sụt giảm trong tiêu dùng và đầu tư. Vòng xoáy suy giảm kinh tế có thể hình thành nếu không có những biện pháp ứng phó kịp thời và hiệu quả.

Nỗi lo bên trong: Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt

Trong bối cảnh nền kinh tế đang phải đối mặt với những thách thức từ bên ngoài, việc tăng thuế TTĐB trong nước, đặc biệt là với lộ trình và mức tăng mạnh, có thể tạo ra một “cú sốc kép”, làm tăng thêm những khó khăn hiện tại. Mục tiêu tăng thuế TTĐB thường hướng đến việc tăng nguồn thu ngân sách và hạn chế tiêu dùng các sản phẩm không khuyến khích. Tuy nhiên, thời điểm và mức độ tăng thuế cần được cân nhắc kỹ lưỡng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô có nhiều biến động.

Lấy ví dụ như mặt hàng bia rượu, việc tăng thuế có thể làm giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước so với hàng nhập khẩu, cũng như ảnh hưởng đến các hoạt động du lịch và dịch vụ liên quan. Đối với ô tô pickup, đây là phương tiện phục vụ cho nhiều ngành kinh tế khác nhau, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và các ngành xây dựng, vận tải. Việc tăng thuế có thể làm tăng chi phí đầu vào cho các ngành này, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh chung của nền kinh tế.

Mặt hàng thuốc lá, việc tăng thuế quá cao và đột ngột như Dự thảo sửa đổi Luật thuế TTĐB hiện nay, kèm theo xu hướng thắt chặt chi tiêu của người tiêu dùng do ảnh hưởng của thuế quan từ Mỹ, sẽ càng đẩy người tiêu dùng đến các sản phẩm lậu, kích thích mạnh mẽ hơn nữa hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp, vốn đã là một vấn đề nhức nhối ở Việt Nam.

Thuốc lá lậu không chỉ gây thất thu ngân sách Nhà nước mà còn không đảm bảo chất lượng, gây hại gấp nhiều lần cho sức khỏe người tiêu dùng, và gây khó khăn cho các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp. Đồng thời, sinh kế của hàng chục nghìn hộ nông dân ở nhiều vùng trồng nguyên liệu trên cả nước cũng bị ảnh hưởng tiêu cực.

Giải bài toán khó như thế nào?

Việt Nam đang đứng trước một bài toán khó: vừa phải ứng phó với những thách thức từ bên ngoài, vừa phải đảm bảo nguồn thu ngân sách và ổn định kinh tế vĩ mô trong nước. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số mà Chính phủ đã đề ra có thể bị ảnh hưởng bởi cả yếu tố bên ngoài và yếu tố bên trong . Việc tăng thuế TTĐB có thể là một con dao hai lưỡi, nếu không được sử dụng một cách khéo léo, nó có thể gây ra những hậu quả ngoài dự tính.

Để vượt qua giai đoạn khó khăn này, Việt Nam cần chủ động lên kế hoạch và chuẩn bị cho tình huống xấu nhất, trong đó việc xem xét lại và điều chỉnh các chính sách tài chính trong nước, đặc biệt là chính sách thuế TTĐB, là một khía cạnh hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta. Kỳ họp tháng 5/2025, Quốc hội sẽ thông qua Luật thuế TTĐB và nếu Luật thuế TTĐB vẫn thông qua các đề xuất hiện tại đối với các ngành rượu bia, thuốc lá, nước giải khát có đường và ô tô sẽ tạo ra nhưng cú giáng nặng nề đối với các ngành sản xuất sản xuất các mặt hàng chịu thuế TTĐB này. Phương án tăng thuế hiện tại cho các ngành này đều là phương án 2 với mức tăng cao và lộ trình tăng sốc.

Vì vậy, các mức thuế và lộ trình tăng thuế TTĐB cần được cân nhắc một cách thận trọng để có mức tăng và lộ trình hợp lý, tránh tạo ra “cú sốc kép” cho các doanh nghiệp và ảnh hưởng đến kế hoạch phát triển kinh tế. Thay vì tạo thêm những cú sốc không cần thiết cho nền kinh tế, việc ổn định chính sách thuế trong nước, xem xét giãn lộ trình và giảm mức tăng thuế là một giải pháp hợp thời thế.

Một vấn đề cần đặc biệt lưu ý trong kế hoạch ứng phó này là thời điểm quyết định và áp dụng chính sách thuế TTĐB. Quốc hội sẽ thông qua Luật thuế TTĐB trong kỳ họp tháng 5/2025 trong khi đó thời hạn kết thúc việc tạm hoãn áp thuế của Mỹ sẽ rơi vào tháng 7 và mức thuế quan chính thức áp cho Việt Nam sẽ được công bố. Điều này tạo ra một rủi ro lớn về mặt thời gian, đòi hỏi sự chủ động và quyết đoán trong việc đưa ra chính sách.

Do đó, việc cân nhắc kỹ lưỡng các kịch bản kinh tế vĩ mô, bao gồm cả kịch bản xấu nhất về thuế quan của Mỹ, và đưa ra phương án điều chỉnh thuế TTĐB phù hợp trong kỳ họp Quốc hội sắp tới là vô cùng quan trọng và cấp bách.