Hộ kinh doanh quen với “vùng xám” an toàn

Theo bà Lê Thị Duyên Hải - Phó Tổng thư ký Hội tư vấn thuế Việt Nam, có 1 “vùng xám” của 2 nhóm hộ kinh doanh kê khai và nhóm khoảng 37.000 hộ khoán bắt buộc dùng hoá đơn điện tử.

Với 2 nhóm này, bà Hải phân tích, cơ sở tính thuế kê khai như nhau tức đều là 1% (nếu là hoạt động buôn bán) trên doanh số bán ra. Kê khai là khai theo doanh thu thực tế xuất hoá đơn, khoán là ước tính doanh thu khoán cho năm sau, nộp thuế ổn định, trừ trường hợp có thay đổi doanh thu khoán vượt quá 50%, mới điều chỉnh từ tháng vượt trở đi.

Trước đây, với hộ kinh doanh kê khai nhà nước khuyến khích sử dụng hoá đơn, nhưng từ Nghị định 70 là bắt buộc sử dụng hoá đơn. Hoá đơn được quyền chọn giữa có mã của cơ quan thuế hoặc khởi tạo từ máy tính tiền.

Thực tế, hộ kinh doanh có tỷ lệ bán cho cả phía doanh nghiệp và người tiêu dùng, nhưng phần nhiều 100% bán hàng trực tiếp đến người tiêu dùng. Tuy nhiên, nếu người tiêu dùng cuối không lấy hoá đơn, doanh số quản lý trên hoá đơn bán ra là cả một khoảng trống. Cơ quan thuế rất khó kiểm soát được phần này, chỉ có thể theo dõi được ở phần doanh nghiệp yêu cầu xuất hoá đơn chứng từ. Đó là lý do vì sao phải xuất hoá đơn có đầy đủ thông tin.

Bà Hải cũng cho biết, rất nhiều trường hợp người tiêu dùng không cung cấp MST cá nhân, số điện thoại để xuất hoá đơn. Do đó, hoá đơn khởi tạo từ máy tính tiền không yêu cầu cung cấp bất kỳ một thông tin nào, bắt buộc người bán 100% xuất hoá đơn bán ra, kể cả người mua không có nhu cầu lấy hoá đơn.

“Việc này nhằm kiểm soát sự minh bạch của nền kinh tế, của doanh số bán hàng”, bà Duyên Hải nói quan điểm.

Bà Hải nêu vấn đề, bản chất là nhiều hộ kinh doanh sợ câu chuyện doanh thu thật của mình, tháng đầu tiên sử dụng hoá đơn doanh thu tăng 4 – 5 lần, thậm chí có hộ tăng gấp 10 lần. Đó là một thực tế của vùng xám hộ kinh doanh.

“1 tỷ đó là doanh thu thời điểm trước khi hoá đơn vào, còn khi sử dụng hoá đơn điện tử ngưỡng 1 tỷ ngưỡng quá thấp so với thực tế”, bà Hải nhìn nhận.

Hoá đơn từ máy tính tiền không phân biệt hộ kê khai, hộ khoán, hay doanh nghiệp, cứ bán đến trực tiếp người tiêu dùng là phải làm. Còn trường hợp người mua là hộ kinh doanh, doanh nghiệp thì bắt buộc phải xuất bởi đó là đầu vào cho các hộ đó, chứng từ quyết toán thuế. Tường minh hộ kinh doanh nằm ở chỗ này.

Về mức chịu thuế, hộ kinh doanh chịu 2 loại gồm thuế giá trị gia tăng và thu nhập cá nhân. Hộ chỉ chịu thuế với các mặt hàng chịu thuế theo quy định, ví dụ như bán con gà, trồng rau, nuôi lợn, thuỷ hải sản không chịu thuế GTGT. Người đi mua về tiêu dùng không cần hoá đơn. Nhưng đối với người mua về bán lại, để chứng minh nguồn gốc chỉ cần lập bảng kê mua vào, vì bán ra phải xuất hoá đơn.

Còn thuế TNCN rất nhỏ, hiện quy định nếu dưới 100 triệu và dưới 200 triệu từ 1/1/2026 miễn thuế. Nếu nộp chỉ là mức 0,5% trên doanh thu với hoạt động buôn bán.

Vì vậy, vấn đề nằm ở doanh thu, bây giờ là doanh thu thật, gấp nhiều lần doanh thu ước tính cho năm sau, doanh thu giấu đằng sau rất cao.

Đối với các hộ mà doanh thu không phải doanh thu thật, phần thuế phải nộp rất nhỏ, không đáng kể. Nhưng khi doanh số thực tế phơi bày ra, thuế sẽ tăng theo và bây giờ thuế trở thành một vấn đề thực sự tính toán trong minh bạch kinh doanh.

“Trước đây hộ kinh doanh chưa bao giờ phàn nàn về mức thuế này. Mức thuế suất này từ 2014, tồn tại hơn 10 năm nay không hề thay đổi”, bà Hải dẫn chứng.

Theo bà Duyên Hải, số lượng hộ kinh doanh mà chưa đăng ký kinh doanh hoặc hộ nộp thuế khoán họ vẫn đang ở trong vùng an toàn.

“Vùng an toàn của họ là gì? Họ không phải quan tâm doanh thu thực tế, không chịu sự kiểm soát của cơ quan thuế, không phải đăng ký kinh doanh bắt buộc, chỉ đăng ký nếu có nhu cầu vay vốn, bảo hộ thương hiệu… các kiểm tra khác như vệ sinh an toàn thực phẩm, PCCC gần như được “miễn trừ”. Vùng an toàn kéo dài rất lâu rồi, nay có nguy cơ lay động, ảnh hưởng khiến họ hoang mang rất nhiều thứ”, bà Hải nêu bản chất.

Hộ kinh doanh xuất hóa đơn điện tử: Cách làm chưa thuận lòng người

Bà Lê Thị Duyên Hải đánh giá, chủ trương của Nghị định 70 về hoá đơn điện tử rất đúng đắn nhưng cách làm hiện chưa thuận lòng người, do lộ trình, bước đi chưa đồng bộ. Điều này khiến người nộp thuế chưa hiểu, hiểu sai và lan truyền không chính xác tạo dư luận xấu.

“Nhiều hộ kinh doanh không bán hàng giả cũng lo, nghĩ mình phải sử dụng hoá đơn điện tử bởi chưa hiểu đúng. Thậm chí rất nhiều hộ không phải nộp một đồng thuế nào”, bà Hải cho hay.

Do vậy, bà Hải cho rằng, cơ quan thuế cần tuyên truyền, cung cấp thông tin chính xác theo từng đối tượng, truyền thông cho đúng, cho trúng để họ biết thuộc đối tượng nào.

Bà Hải cũng lý giải việc cơ quan thuế chọn mốc doanh thu 1 tỷ nhằm để hộ khoán tập dượt bán hàng, sử dụng sổ sách kế toán và tầm nhìn xa hơn là mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp năm 2030.

Song, vị chuyên gia cũng nêu hạn chế của ngưỡng này bởi đa phần trong số hộ kinh doanh là thương mại (mua vào – bán ra), lợi nhuận chưa cao, thực tế thu nhập ở mức thấp, chỉ đủ để đảm bảo cuộc sống tối thiểu. Có thể xem xét ngưỡng doanh thu không chịu thuế hoặc những hộ siêu nhỏ miễn thuế, miễn sử dụng hoá đơn điện tử nhằm khuyến khích họ vào sân chơi.

“Tiến tới, làm sao hộ kinh doanh xác định đúng doanh thu thực tế cũng như thu nhập thực nhận để có bài toán thực tiễn và nhân văn”, bà Hải nêu quan điểm.

Bên cạnh đó, thủ tục thuế với các hộ kê khai, sổ sách kế toán chưa thực sự đơn giản, áp dụng đồng nhất cho hộ kinh doanh nhưng nhóm này cũng có nhiều mô hình khác nhau như 1 địa điểm hay chuỗi, chỉ bán hàng hay cả sản xuất...Vì vậy, phải chia được theo từng mô hình hoạt động, ra được chế độ kê khai phù hợp.

Đồng thời, cần nghiên cứu quy định và thông lệ quốc tế về thể nhân kinh doanh và pháp nhân kinh doanh chứ không phải là mô hình hộ kinh doanh. Từ đó có những cách thức áp dụng pháp luật khác nhau cho từng nhóm này.

“Cái gốc là sự thay đổi, cải cách về chính sách thuế cũng như hành lang pháp lý, xem xét bỏ khái niệm hộ kinh doanh sửa đổi thành doanh nghiệp cá thể để minh bạch thị trường này hơn”, vị Phó tổng thư ký Hội tư vấn Thuế kết luận.