Điều chỉnh thuế chưa sát thực tế cuộc sống

Mới đây, Chính phủ trình Quốc hội dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) với biểu thuế lũy tiến rút gọn từ 7 bậc xuống 5 bậc (5%, 10%, 20%, 30%, 35%), song giữ nguyên mức cao nhất 35% cho mức thu nhập 100 triệu/tháng thay vì mức cũ là 80 triệu.

Trao đổi với VietnamFinance về thay đổi này, một vị giám đốc tài chính tại Hà Nội cho rằng, sau 15 năm áp dụng, Luật Thuế Thu nhập cá nhân (TNCN) đang được sửa đổi với mục tiêu “đơn giản, công bằng, phù hợp thực tế hơn”.

Tuy nhiên, các điều chỉnh trong Dự thảo mới vẫn thiên về kỹ thuật như rút bậc thuế, tăng giảm trừ khiêm tốn, trong khi chưa động chạm tới gốc rễ đó là chi phí sống thực tế của người lao động. 

“Một chính sách thuế công bằng phải tính đúng “chi phí để sống” – chứ không chỉ thuế trên “thu nhập để nộp”, vị Giám đốc tài chính đặt vấn đề.

Qua phân tích, vị giám đốc tài chính đã chỉ ra những điểm chưa sát với cuộc sống thực tế.

Thứ nhất, hiện GDP bình quân đầu người Việt Nam mới đạt khoảng 4.600 USD/năm, thấp hơn nhiều so với nhóm nước áp thuế tương tự. Việc rút gọn bậc chỉ làm nhẹ thủ tục, không làm nhẹ gánh thuế. Ví dụ, một người thu nhập 30 – 40 triệu đồng/tháng thuộc tầng lớp trung lưu đô thị dù vẫn chịu thuế như người “giàu”, dù phần thu nhập còn lại sau chi tiêu gần như bằng 0.

Thứ hai, đánh giá mức giảm trừ gia cảnh mới tăng nhưng chưa “về kịp” đời sống. Vị giám đốc phân tích, mức giảm trừ bản thân sẽ là 15,5 triệu đồng/tháng và người phụ thuộc là 6,2 triệu đồng/tháng, áp dụng từ năm 2026. Tuy nhiên, nếu tính theo lạm phát giai đoạn 2020 – 2025 (20%) và chi phí sinh hoạt trên thực tế nhiều mặt hàng đã tăng 30 – 50% thì mức này vẫn chưa đủ để phản ánh thực tế.

“Một người đi làm ở Hà Nội hoặc TP.HCM hiện cần tối thiểu 18 - 20 triệu đồng/tháng để duy trì mức sống cơ bản. Mức giảm trừ mới vì vậy chỉ đạt 70 - 80% nhu cầu tối thiểu, khiến phần “thu nhập chịu thuế” không còn là “thu nhập thặng dư”, ông dẫn chứng.

Thứ ba, là ngưỡng 1 triệu đồng tính cho người phụ thuộc. Theo quy định này, chỉ cần con cái có thu nhập trên 1 triệu/tháng, dù là sinh viên đi thực tập, cha mẹ mất quyền giảm trừ gia cảnh. Trong khi chi phí nuôi một sinh viên ở đô thị (ăn ở, đi lại, học phí, tài liệu...) trung bình từ 8 - 12 triệu đồng/tháng, thì việc coi 1 triệu là “độc lập tài chính” là phi lý.

Thứ tư, chi phí sống đô thị – gánh nặng nhưng không được khấu trừ. Ở đô thị lớn, một gia đình 2 con nhỏ sống với mức cơ bản hiện nay phải chi trả các chi phí cơ bản gồm: Thuê hoặc trả góp cho căn hộ 2 phòng ngủ khoảng 10 - 15 triệu đồng/tháng, tiền ăn uống, điện nước, internet từ 8 - 10 triệu đồng, học phí trường tư/bán công cho 2 con 10-15 triệu đồng/tháng, các chi phí y tế, bảo hiểm, tiền khác từ 4-5 triệu đồng. Tổng cộng mức phí sinh hoạt phải trả khoảng 30 - 45 triệu đồng, tuỳ từng trường hợp.

Trường hợp này, người lao động phải tự chi trả gần như toàn bộ dịch vụ công, nhưng thuế vẫn tính họ như người “không có gánh nặng”. Nhà ở, giáo dục, y tế – ba trụ cột sống còn nhưng không nằm trong diện khấu trừ. Trong khi ở Singapore, Hàn Quốc, Đức hay Nhật Bản, những khoản này đều được trừ hợp lệ khỏi thu nhập chịu thuế.

Thứ năm, vị chuyên gia nêu ví dụ để cho thấy điểm chưa thực sự công bằng, một người độc thân ở tỉnh và một người có hai con nhỏ sống ở Hà Nội, cùng thu nhập 30 triệu/tháng, phải nộp thuế gần như nhau.

Dẫn chứng, số liệu của Bộ Tài chính cho thấy, 70% tổng thu TNCN đến từ người làm công ăn lương – nhóm ít khả năng trốn thuế nhất. Trong khi thu nhập từ đầu tư, cổ tức, chuyển nhượng vốn của nhóm giàu, chỉ chiếm dưới 15%. Do đó, hệ thống thuế hiện nay thực chất đang đánh vào người chăm chỉ, chứ chưa thu vào nhóm người thực sự giàu.

Thuế “đồng hành cùng phát triển”

Vị giám đốc tài chính đề xuất, để cải cách có ý nghĩa, chính sách thuế cần chuyển từ tư duy tận thu sang tư duy hợp tác, tức đánh thuế dựa trên năng lực chi trả thực và khuyến khích tuân thủ tự nguyện.

Đầu tiên, xem xét tăng độ tuổi người phụ thuộc lên 24 tuổi, áp dụng cho con học đại học, cao học hoặc học nghề. Song song, nâng mức giảm trừ người phụ thuộc lên 11 triệu đồng/tháng ở các đô thị loại đặc biệt và loại I, nâng mức giảm trừ bản thân ở đô thị lên 20 triệu đồng/tháng.

Tiếp theo, khấu trừ chi phí thực tế gắn với mã số thuế cá nhân. Mỗi người nộp thuế có mã số duy nhất, gắn với hệ thống quản lý chi phí hợp lệ: hóa đơn điện tử, hợp đồng thuê nhà, học phí, bảo hiểm… Các khoản chi có chứng từ hợp pháp và mã số chi phí điện tử sẽ được khấu trừ tự động trên cổng thuế quốc gia. Cơ quan thuế kiểm soát dữ liệu này đồng bộ với ngân hàng, bảo hiểm, giáo dục và y tế để đảm bảo minh bạch.

Kế đến, cần quy định việc điều chỉnh định kỳ theo CPI và từng vùng sinh hoạt.

Cuối cùng, vị chuyên gia nhấn mạnh rằng, dự thảo Luật TNCN 2025 là cơ hội để Việt Nam tái định hình quan hệ giữa Nhà nước, người dân và thuế. Nếu chỉ rút bậc thuế hay tăng giảm trừ, cải cách sẽ chỉ là hình thức.

Điều quan trọng hơn là phải xây dựng một hệ thống thuế hiện đại, nhân văn, nơi mỗi đồng thuế phản ánh đúng năng lực chi trả và được sử dụng minh bạch, hiệu quả. Thuế phải gắn với niềm tin xã hội khi người dân thấy phần đóng góp của mình quay lại qua giáo dục, y tế, hạ tầng.

“Thuế công bằng không phải thu nhiều hơn, mà là thu đúng hơn – đúng người, đúng thực tế, và đúng niềm tin”, vị Giám đốc tài chính kết luận.