Trong bối cảnh chuyển đổi xanh trở thành xu hướng toàn cầu, tín chỉ carbon được coi là một công cụ quan trọng hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm giảm phát thải. Tuy nhiên, thực tế triển khai tại Việt Nam cũng như trong khu vực đang bộc lộ nhiều vướng mắc, từ quy định pháp lý cho đến tính khả thi về tài chính, khiến không ít nhà đầu tư còn dè dặt.

Đại diện một doanh nghiệp đang nắm giữ quỹ đất gần 200ha đã chia sẻ tại toạ đàm “Chiến lược gọi vốn và niêm yết quốc tế: Cơ hội từ Singapore” rằng với chiến lược xây dựng một hệ sinh thái với mục đích lâu dài là đăng ký tín chỉ carbon, đồng thời kết hợp du lịch và nông nghiệp sạch, việc huy động vốn của doanh nghiệp được đánh giá là rất khó.

“Chúng tôi đã nắm được quỹ đất lớn, đã trồng rừng gần 80ha, phần còn lại sẽ làm nông nghiệp sạch kết hợp du lịch sinh thái. Chiến lược lâu dài của chúng tôi là đăng ký được tín chỉ carbon, nhưng ở Việt Nam hiện chưa ai đăng ký được. Dự án dự kiến được thực hiện trong thời gian dài, nhưng giờ rất khó để huy động được vốn, dù là tổ chức trong nước hay nước ngoài. Dù khó nhưng tôi vẫn muốn theo đuổi”, đại diện doanh nghiệp cho biết.

Theo TS David Nguyễn, quy định về thị trường tín chỉ carbon vẫn đang trong quá trình được ban hành và điều chỉnh khá thường xuyên. Ngay cả ở Singapore – quốc gia đi đầu trong khu vực – chính phủ cũng đang tích cực thúc đẩy hợp tác với giới khoa học, phát triển các nền tảng hỗ trợ giao dịch carbon. Tuy nhiên, giữa Việt Nam và Singapore vẫn còn khoảng cách trong cách tiếp cận, đặc biệt ở khâu xây dựng dự án và vận hành thị trường.

Sự thiếu ổn định trong chính sách khiến doanh nghiệp khó hoạch định chiến lược lâu dài. Việc ban hành quy định theo từng giai đoạn giúp bám sát thực tiễn, song đồng thời cũng tạo ra cảm giác “chưa hoàn thiện”, làm giảm niềm tin của nhà đầu tư. Điều này dẫn tới thực trạng nhiều dự án dừng lại ở bước thử nghiệm, chưa thể triển khai ở quy mô lớn.

Ở góc độ doanh nghiệp, TS David Nguyễn nhấn mạnh khó khăn lớn nhất hiện nay là sự mất cân đối giữa chi phí đầu tư và lợi nhuận thu được từ tín chỉ carbon. “Nhiều dự án phải bỏ vốn trước để trồng rừng, tạo tín chỉ, rồi chờ nhiều năm mới có thể bán. Nhưng giả sử đầu tư 5 USD mà chỉ bán được 1 USD, thì không nhà đầu tư nào mặn mà”, ông nói.

Tình trạng này khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào thế lưỡng nan: vừa cần nguồn vốn để khởi động dự án, vừa thiếu động lực vì lợi nhuận không tương xứng. Việc huy động vốn cũng trở nên khó khăn, bởi ngay cả mức lãi suất 5% đã bị coi là rủi ro lớn trong bối cảnh thị trường chưa minh bạch.

Ngoài ra, sự thiếu vắng một bộ tiêu chuẩn chung mang tính linh hoạt cũng là rào cản. Hiện nay, mới chỉ có các chuẩn mực quốc tế, trong khi việc nội địa hóa và đồng bộ hóa tiêu chuẩn tại từng quốc gia còn chậm. Do đó, doanh nghiệp thường phải chờ đợi 2–3 năm để có thể xác định giá trị tín chỉ một cách rõ ràng hơn.

Với kế hoạch nêu trên của đại diện một doanh nghiệp chia sẻ tại toạ đàm, các diễn giả cho rằng tín chỉ được coi là phần thưởng được tặng thêm, hay nói cách khác là phần giá trị gia tăng cho các mô hình phát triển bền vững, chứ không phải hoạt động kinh doanh cốt lõi. Điều quan trọng và cần tập trung là làm sao huy động vốn được cho hoạt động kinh doanh cốt lõi của doanh nghiệp.

Quan điểm của các chuyên gia đang cho thấy một cách tiếp cận thực tế hơn: thay vì coi tín chỉ caron là đích đến, thì doanh nghiệp nên xem đây là lợi ích cộng thêm từ chiến lược phát triển xanh. Như vậy, dù thị trường còn nhiều biến động, doanh nghiệp vẫn có thể chủ động khai thác nguồn thu bổ sung từ carbon mà không quá phụ thuộc.

Báo cáo thường niên của Ngân hàng Thế giới (World Bank) cho thấy, thị trường carbon toàn cầu đang phát triển mạnh mẽ, với Hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon (còn gọi là thị trường ETS) tăng từ 25 lên 37 hệ thống từ năm 2020 đến 2025, tỷ lệ kiểm soát lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu thông qua ETS cũng tăng tương ứng, từ khoảng 8% lên 23%. Doanh thu từ thị trường này tăng từ 25 tỷ USD năm 2020 lên 69,1 tỷ USD vào năm 2024.

Theo nghiên cứu của nhóm chuyên gia hỗ trợ kỹ thuật cho Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Việt Nam có thể thu khoảng 1,9 tỷ USD mỗi năm nhờ bán tín chỉ carbon trên thị trường quốc tế. Tính toán trên đưa ra dựa theo kịch bản giá cao 47 USD/tín chỉ.

Với kịch bản giá 20,5 USD/tín chỉ (mức thấp) và 33,8 USD/tín chỉ (mức trung bình) thì nguồn thu lần lượt từ việc Việt Nam bán tín chỉ carbon trên thị trường quốc tế lần lượt là 600 triệu USD/năm và 1,2 tỷ USD/năm.