"Khối u ác tính" của ngành TMĐT Trung Quốc

Sau hơn 20 năm phát triển sâu rộng, ngành thương mại điện tử Trung Quốc đã vươn lên trở thành trụ cột của kinh tế số với quy mô 10.000 tỷ NDT (khoảng 1,4 nghìn tỷ USD), theo tờ Thời báo Chứng khoán.

Năm 2024, tổng giá trị hàng hoá giao dịch (GMV) riêng từ việc livestream thương mại điện tử vượt 4.500 tỷ NDT, chiếm gần 1/3 doanh số bán lẻ trực tuyến, đóng góp 80% mức tăng trưởng của lĩnh vực TMĐT, trở thành động lực tăng trưởng quan trọng của thị trường tiêu dùng.

Tuy nhiên, đằng sau quy mô giao dịch khổng lồ ấy, vấn đề trốn thuế tồn tại trong thời gian dài đang trở thành “khối u ác tính” cản trở sự phát triển lành mạnh của ngành.

Tình trạng trốn thuế trong thương mại điện tử mang tính hệ thống. Các thương gia vừa và nhỏ dùng thủ thuật “tăng đơn ảo” để tạo giao dịch giả, đồng thời che giấu doanh thu thực nhằm né tránh nghĩa vụ thuế; dữ liệu “hai mặt” khiến cơ quan quản lý khó truy vết.

Bên cạnh đó, một số người kinh doanh còn sử dụng tài khoản ngân hàng cá nhân để nhận và chi tiền kinh doanh, qua đó che giấu lợi nhuận và tránh nghĩa vụ nộp thuế. Việc cơ quan thuế phải điều tra đến từng sao kê tài khoản cá nhân khiến quá trình kiểm tra trở nên rất khó khăn.

Phương thức trốn thuế của các streamer (người phát sóng trực tiếp) lớn và thương gia quy mô lớn lại càng tinh vi hơn, thường thông qua việc đăng ký nhiều hộ kinh doanh cá thể để chia nhỏ thu nhập, lợi dụng chính sách ưu đãi thuế của nhóm người nộp thuế quy mô nhỏ nhằm giảm số tiền thuế phải nộp.

“Thuế, giống như chi phí điện nước và các khoản chi vận hành sản xuất khác, là chi phí cơ bản để doanh nghiệp vận hành tuân thủ", ông Shi Zhengwen, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Luật Thuế và Tài chính thuộc Đại học Chính pháp Trung Quốc, cho biết. Ông chỉ ra rằng một bộ phận streamer và người kinh doanh cửa hàng trực tuyến thông qua hành vi trốn thuế để hạ thấp chi phí vận hành, hình thành lợi thế cạnh tranh không chính đáng của việc “ngoại hóa chi phí thuế”, từ đó phá hoại trật tự cạnh tranh công bằng trên thị trường.

Cuộc "đại phẫu" được tiến hành

Để đối phó với những hành vi trốn thuế mang tính ẩn giấu và hệ thống này, Chính phủ Trung Quốc đã đưa ra quy định mới mang tên "Quy định về báo cáo thông tin thuế của doanh nghiệp nền tảng Internet", được thực hiện trước ngày 31/10/2025, nhằm yêu cầu tất cả các nền tảng thương mại điện tử chịu trách nhiệm báo cáo thông tin thuế của các nhà bán hàng/quản lý giao dịch trên nền tảng.

Quy định mới đã thiết lập một cơ chế giám sát hoàn toàn mới thông qua việc tăng cường trách nhiệm của các nền tảng, giúp vai trò của nền tảng được “nâng cấp” từ một “người ngoài cuộc” tương đối độc lập trước đây, trở thành “cộng tác viên” và “người gác cổng” then chốt trong hệ thống quản lý và thu thuế.

Quy định mới bao phủ hầu như tất cả các kịch bản giao dịch điện tử: từ các sàn thương mại điện tử truyền thống như Taobao, JD.com đến các nền tảng thương mại điện tử qua livestream như Douyin, Kuaishou,...tất cả đều phải báo cáo thông tin danh tính và thu nhập của người kinh doanh và người làm việc trên nền tảng theo quý.

Nếu nền tảng không báo cáo đúng hạn, báo cáo thiếu hoặc báo cáo sai, hoặc từ chối báo cáo, sẽ phải đối mặt với mức phạt tiền, thậm chí đình chỉ hoạt động để chấn chỉnh.

“Dựa vào dữ liệu, cơ quan giám sát về cơ bản đã đạt được khả năng giám sát không góc chết đối với giao dịch trên nền tảng, có thể tấn công chính xác vào các phương thức che giấu thu nhập truyền thống", ông Sun Kunpeng, Phó giáo sư Trường Khoa học Thuế và Tài chính, Đại học Tài chính Kinh tế Trung ương, chia sẻ với Thời báo Chứng khoán.

Hiệu quả giám sát bước đầu đã xuất hiện. Gần đây, nhiều chủ cửa hàng trực tuyến ở các địa phương phản ánh rằng họ đã nhận được tin nhắn nhắc nhở khai báo tuân thủ do cơ quan thuế gửi, yêu cầu tự rà soát và bổ sung khai báo các nghiệp vụ liên quan đến thuế trong quá khứ.

Việc nộp thuế theo quy định đã trở thành điều kiện bắt buộc để tồn tại đối với người kinh doanh thương mại điện tử, và hệ sinh thái ngành vì thế bước vào giai đoạn “thay máu”. Ông Hong Tao, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế Thương mại thuộc Đại học Công thương Bắc Kinh, nhận định.

Thay máu và những cơ hội mới

Ông Hong Tao cũng chỉ ra rằng với quy định mới, một bộ phận thương gia bán hàng giá rẻ chất lượng thấp sẽ chịu ảnh hưởng rõ rệt, khi những người kinh doanh trước đây dựa vào trốn thuế để giảm chi phí sẽ đánh mất lợi thế giá do chi phí tuân thủ tăng lên, và sẽ dần bị thị trường đào thải.

Đặc biệt, quy định mới cũng không tạo thêm gánh nặng với đại đa số doanh nghiệp trên các nền tảng. Theo Giáo sư Tang Jiqiang của Đại học Tài chính & Kinh tế Tây Nam, hiện nay, hơn 90% chủ thể kinh doanh trên các nền tảng là doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ, doanh số hàng tháng không vượt quá 100.000 NDT (thuộc nhóm được ưu tiên hỗ trợ bởi chính sách Trung Quốc). Với chính sách ưu đãi thuế hiện hành, họ vốn dĩ rất ít hoặc không phải nộp thuế. Quy định mới chỉ yêu cầu họ thực hiện khai báo thuế một cách quy phạm, mức thuế phải nộp không thay đổi.

“Mấy năm trước, nhìn một số đối thủ dựa vào việc trốn thuế và gian lận thuế để hạ thấp chi phí, phá giá giành đơn, trong khi chúng tôi kinh doanh tuân thủ thì lại chẳng có lợi thế gì, cảm giác thật sự rất ấm ức. Giờ đây quy phạm thuế được siết chặt, mọi người đứng trên cùng một vạch xuất phát, cuối cùng cũng có thể dựa vào sức mạnh sản phẩm và dịch vụ để lên tiếng”, một người phụ trách doanh nghiệp sản phẩm tiêu dùng trên nền tảng TMĐT, chia sẻ.

Làn sóng tuân thủ cũng được kỳ vọng sẽ tạo ra những cơ hội thị trường mới. Ông Hong Tao dự báo rằng trong lĩnh vực thương mại điện tử có thể sẽ xuất hiện các tổ chức tư vấn tuân thủ chuyên nghiệp, giúp người kinh doanh thiếu kiến thức tài chính - thuế rà soát quy trình giao dịch và phát hiện rủi ro tuân thủ.

Đồng thời, các doanh nghiệp dịch vụ tài chính – thuế và doanh nghiệp liên quan đến hóa đơn điện tử cũng sẽ bước vào giai đoạn tăng trưởng bùng nổ, trở thành điểm tăng trưởng mới của ngành.