Chiến tranh thương mại lần đầu tiên dưới thời Tổng thống Trump "version 1" bùng nổ từ năm 2018, lúc đó Mỹ bắt đầu áp thuế từ 10% và tăng lên 25% lên 50 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc. Ngược lại, Trung Quốc đáp trả tương ứng khi đánh thuế với 128 mặt hàng từ Mỹ ngay trong năm 2018. Chiến tranh thương mại 2018, tác động tiêu cực lên nền kinh tế Mỹ cũng như kinh tế toàn cầu. Và năm nay, Donald Trump với nhiệm kỳ tổng thống mới lại tiếp tục với chiến tranh thương mại "version 2".

Việt Nam là quốc gia có độ mở kinh tế lớn, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2024 vượt 780 tỷ USD, chiếm gần 170% GDP trong đó kim ngạch thương mại 204 tỷ USD với Trung Quốc và 134,6 tỷ USD với Mỹ.

Với hoạt động xuất khẩu, các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ cao như dệt may (với tỷ trọng 36,07%), giày dép (11,02%), thủy sản (6,11%); còn kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc chủ yếu là điện thoại (24%), máy vi tính (21%) và hàng rau quả (8%).

Với hoạt động nhập khẩu, kim ngạch nhập khẩu từ Mỹ chủ yếu là mặt hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (28,1%) và máy móc khác (7,4%). Kim ngạch nhập khẩu từ Trung Quốc chủ yếu là mặt hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (24%) và máy móc khác (22%).

Số liệu trên cho thấy mức độ ảnh hưởng cao vào các đối tác thương mại như Mỹ và Trung Quốc nên chiến tranh thương mại mang đến nhiều rủi ro:

Thứ nhất, chiến tranh thương mại có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng. Việt Nam nhập 40% nguyên liệu dệt may và 60% linh kiện điện tử từ Trung Quốc (theo số liệu của Bộ Công Thương). Nếu thuế quan tăng sẽ khiến chi phí sản xuất tăng 10-15% trong một số ngành.

Thứ hai, gian lận xuất xứ. Từ 2019-2023, Mỹ điều tra hơn 20 vụ liên quan đến hàng hóa xuất xứ Việt Nam, trị giá hàng tỷ USD. Ví dụ, thép Việt Nam từng bị Mỹ áp thuế 456% năm 2019 đối với một số sản phẩm thép từ Việt Nam.

Trong nguy có cơ

Tuy vậy, thương chiến cũng mở ra nhiều cơ hội lớn cho Việt Nam và nhiều lĩnh vực có thể được hưởng lợi.

Đầu tiên, năm 2024 đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn, đón dòng vốn đầu tư dịch chuyển từ Trung Quốc theo chiến lược “Trung Quốc+1”. Các doanh nghiệp Trung Quốc trong lĩnh vực dệt may, điện tử chọn Việt Nam để tránh thuế quan và giảm rủi ro địa chính trị. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, FDI đạt 38,23 tỷ USD, trong đó 30% đến từ các công ty “Trung Quốc+1”. Ngành công nghiệp chế biến chế tạo dẫn đầu với 35,7% tổng vốn năm 2024 và tăng vọt lên 71% trong tháng 1/2025, theo sau là bất động sản với 11,7% năm 2024 và 35% tháng 1/2025.

Theo đó, bất động sản khu công nghiệp hưởng lợi lớn từ thương chiến, giá thuê đất phía Bắc tăng 4% lên 120-150 USD/m², mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư như Becamex-VSIP, Viglacera, KBC, Senadozi nhờ nhu cầu thuê đất tăng mạnh.

Tiếp theo, đây là thời cơ để Việt Nam phát huy lợi thế xuất khẩu sang EU với các mặt hàng chủ lực như dệt may, giày dép, điện thoại và linh kiện. Ngành dệt may tận dụng hiệp định thương mại EVFTA, giảm thuế từ 12% xuống 0% cho 70% sản phẩm, kết hợp yếu tố bất ổn tại Bangladesh để thu hút đơn hàng. Ngành điện tử ghi dấu ấn với xuất khẩu 55 tỷ USD, sản xuất 20% điện thoại Samsung toàn cầu. Ngành thép, dù đối mặt thách thức từ thuế Mỹ (áp thuế 25% từ 4/3/2025), điều tra chống bán phá giá của EU (từ 31/7/2024) và thuế 30% của Ấn Độ, vẫn đạt sản lượng 21,98 triệu tấn, tăng 14%, nhờ nhu cầu nội địa và chuyển dịch sản xuất từ Trung Quốc.

Bên cạnh đó, ngành nông thủy sản giữ vững phong độ khi xuất khẩu thủy sản đạt 10 tỷ USD, cà phê 5,6 tỷ USD, lấp khoảng trống từ Trung Quốc. Logistics tăng trưởng 12%, doanh thu 25 tỷ USD, nhờ cảng Cát Lái đạt 6,5 triệu TEU (container). Hạ tầng cảng biển như Cái Mép – Thị Vải hướng tới 8 triệu TEU vào 2026, khẳng định nỗ lực tối ưu hóa chuỗi cung ứng và nâng tầm vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Những con số này phản ánh tiềm năng to lớn của Việt Nam, song cũng đặt ra bài toán kiểm soát xuất xứ, ứng phó thuế quan và nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động không ngừng.

Cuối cùng, chiến lược cải cách bộ máy hiện tại được kỳ vọng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng GDP của Việt Nam, cũng như nâng cao vị thế của Việt Nam trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài, từ đó xây dựng và đưa Việt Nam thành điểm đến đầu tư với các nhà đầu tư trên thế giới.

Lời kết

Thương chiến giữa các cường quốc là “con dao hai lưỡi”, nhưng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, Việt Nam có thể biến thách thức thành cơ hội. Chính phủ và các doanh nghiệp lớn của Việt Nam đã có những chuyến trao đổi với Mỹ ngay trước thềm Tổng thống Trump nhận chức, đánh dấu sự điều hành uyển chuyển linh hoạt của Chính phủ, biến nguy thành cơ. Mục tiêu kim ngạch xuất khẩu tăng 10-12% nếu đạt được có thể khẳng định vị thế của Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động.

(*) Giám đốc Nghiên cứu và Tư vấn đầu tư, CTCP Chứng khoán DNSE

Sáng ngày 19/3 tại Hà Nội, Tạp chí Nhà đầu tư/ Tạp chí điện tử Nhadautu.vn sẽ tổ chức Hội thảo “Cơ hội đầu tư trong bối cảnh mới”.

Hội thảo nhằm cung cấp những thông tin thiết thực, những gợi mở mới mẻ giúp các nhà đầu tư, doanh nghiệp có thêm dữ liệu khả tín và hữu ích trước khi ra quyết định; Đồng thời, cũng là diễn đàn để các cơ quan quản lý, hoạch định chính sách lắng nghe ý kiến, đề xuất từ cộng đồng nhà đầu tư, doanh nghiệp nhằm góp phần đưa chính sách đi vào cuộc sống.

Hội thảo có sự tham dự của lãnh đạo các Bộ, ngành, các chuyên gia kinh tế - tài chính, lãnh đạo các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán và các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Sự kiện được tường thuật trên các nền tảng của Tạp chí điện tử Nhadautu.vn và chuyên trang tiếng Anh TheInvestor.vn.