Ngoại thương: Đầu kéo của nền kinh tế

Tại Diễn đàn kinh doanh 2025: Giải pháp đột phá hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường mới", TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam cho hay, nhiều năm trở lại đây, ngoại thương đã trở thành “đầu kéo” của nền kinh tế.

Năm 2024, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt trên 786,1 tỷ USD, không chỉ mang lại nguồn thu ngoại tệ dồi dào mà còn góp phần ổn định tỷ giá, cải thiện dự trữ ngoại hối và hỗ trợ các chỉ số kinh tế vĩ mô quan trọng.

Số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu đạt 88,7 nghìn doanh nghiệp, trực tiếp tạo ra hàng triệu việc làm và sinh kế cho người lao động.

Đặc biệt, thông qua 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), Việt Nam đã gia tăng đáng kể vị thế quốc tế. Báo cáo của Brand Finance cho thấy, giá trị thương hiệu quốc gia năm 2024 đạt 507 tỷ USD, xếp hạng 32 trên 193 nền kinh tế, tăng một bậc và tăng 2% so với năm 2023.

“Thương hiệu của doanh nghiệp Việt có thể được ví như những đại sứ của nền kinh tế. Sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp hiện diện ở đâu thì không gian thị trường của nền kinh tế mở rộng tới đó. Quyền lực mềm và phạm vi ảnh hưởng cũng được cảm nhận tới đó”, TS Lê Duy Bình nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông Bình cũng chỉ ra, kinh tế toàn cầu biến động khó lường, căng thẳng thương mại, các vụ kiện chống bán phá giá, hay rủi ro từ các biện pháp thuế đối ứng… đã tác động trực tiếp đến hoạt động thương mại quốc tế. Trong nước, yêu cầu tái cấu trúc nền kinh tế và mục tiêu tăng trưởng bền vững đòi hỏi Việt Nam phải thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu.

Từ năm 2015 đến nay, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu duy trì ở mức cao, trong đó có nhiều năm duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số, đóng góp rất lớn cho tăng trưởng chung ở nền kinh tế.

Tuy nhiên, TS Lê Duy Bình cho rằng, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang có nhiều thay đổi như hiện nay, câu hỏi lớn đặt ra, liệu có thể duy trì kim ngạch xuất khẩu cao như thời gian trước đây ở mức từ 10 - 15% để hỗ trợ tăng trưởng GDP từ 8% trở lên trong 1 - 2 thập kỷ tới hay không, nhất là khi lợi thế về lao động, chi phí thấp không còn phát huy?.

Chuyển mục tiêu từ con số sang các tiêu chí thực chất hơn

TS Lê Duy Bình đề xuất, cần chuyển từ mục tiêu dựa trên con số kim ngạch sang các tiêu chí thực chất hơn như: Giá trị gia tăng của hàng hóa xuất khẩu; Tỷ lệ nội địa hóa trong sản phẩm; Mức độ tham gia của doanh nghiệp trong nước vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

“Với tư duy này, thay vì chỉ đặt mục tiêu tăng trưởng kim ngạch, chúng ta cần đặt trọng tâm vào giá trị gia tăng và tỷ lệ nội địa hóa. Đây mới là định hướng mang tính chiến lược cho nền kinh tế, cho cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp”, ông Bình phân tích.

Thực tế, nhiều ngành xuất khẩu mũi nhọn của Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào nhập khẩu nguyên liệu. Khu vực FDI, đóng góp 100% giá trị xuất khẩu điện thoại và linh kiện, nhưng phải nhập khẩu tới 89% linh kiện đầu vào. Ngành dệt may, theo VITAS, có tỷ lệ nội địa hóa chỉ khoảng 45 – 50%, phần lớn nguyên phụ liệu vẫn phải nhập khẩu.

Một thách thức khác, theo TS Lê Duy Bình, là tỷ trọng xuất khẩu của khu vực FDI hiện chiếm trên 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2018–2024. Trong khi đó, doanh nghiệp nội địa chưa đóng góp tương xứng.

“Doanh nghiệp trong nước cần tiên phong thay đổi và gia tăng vai trò trực tiếp trong xuất khẩu, thay vì quá phụ thuộc vào khối FDI”, ông Bình nhấn mạnh.

Ngoài ra, cần chú trọng hơn tới xuất khẩu dịch vụ. Hiện nay, Việt Nam nhập siêu dịch vụ, đặc biệt trong các lĩnh vực vận tải, bảo hiểm, giáo dục, y tế, du lịch… Điều này làm giảm ý nghĩa của xuất siêu hàng hóa khi xét đến tổng cầu và đóng góp chung cho nền kinh tế.